Li 15-16ê Adara îsal [2018] li Parisê Tribunaleke
navneteweyî kom bû û dewleta Tirk ji ber zulm û zora li ser xelkê Kurd û Kurdistanê
dadgeh kir. Ez jî wekî şahidê vê zulma dewleta Tirk vexwandî bûm û min axivtinek
kir. Min li ser zulma dewleta Tirk ya ji alîyê Ziman û Kulturê ve pêşkêşîyek da Tribunalê.
Axivtina xwe û bersiva xwe ya li ser pirsên dadgehê
bi hev ra li jêr didim.
Tirkî û Ingilîzîya wê jî di dawîyê da lê zêde
dikim.
RH
Mafên
Kulturî-ROJAN HAZIM
15-16
Adar 2018, Paris
The Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds
Tribunala
birêz:
[The
Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds]
Ev
tribunale giring e, spas bo xwudanên însîyatîvê.
Berî her
tiştî vê axivtina xwe ya li Tribunala Parisê dîyarîyî têkoşerên doza ziman û
kultura Kurdî Sara Sakîne Cansiz, Rojbîn Fîdan Dogan û Ronahî Leyla Şaylemezê
dikim ku 9ê Kanûna Paşîn [January] ya 2013ê li Parisê ji teref ajanên
istixbarata dewleta Tirk ve hatin kuştin û wan bi dilgermî bi bîr tînim.
Dagîrkerîya
dewleta Tirk ya li ser Efrînê rûreş dikim. Divêt piştevanî digel têkoşîna
azadîyê ya Efrîn û hemû xelkên Kurdistanê bête kirin.
Wextê
axivtinê gelek kurt e li vê platformê, lewma behskirina polîtîkayên birandêr
yên dewleta Tirk yên li ser ziman û kultura Kurdî yên bi detay, bi numûne û
efektên dîtkî mixabin dest nade.
Herwisa
li ser çarçoveya teorîk ya mijara ziman û kulturê jî divêt nerawestim çiku hem
dê wextî bigire hem jî ji alîyê beşdaran ve tête zanîn.
Lê belê,
divêt bi faktumekê dest pê bikim: Kurdistan wekî welatek kolonîya dewleta Tirk
e ku hatîye dagîr kirin û ilhaq kirin û xelkê Kurd di bin vê statuya
nijadperest û paşverû da ji hemû mafên xwe yên xwezayî hatîye mehrûm kirin û
bindest e. Ev rewşa "de facto" têra dike ku mijara me bête
têgihiştin. Em behsê Kurdistan û jîyaneke Kurdan dikin ku ji alîyê cografî,
ziman û kulturî ve hatîye pranga kirin. Halê Kurdan ev e li Tirkîyeyê. Di vê
axivtina xwe ya kurt ya ku dê pêşkêşî we bikim da gotinên ku hûn dê gelek
bibihîsin dê "qedexe" û "teda" bin. Eve hindî hûn bêjin
îrîte dike lê rastî ev e.
Belê,
mijara me ya di vê rûniştinê da bi giştî "Mafên Kulturî" ne.
"Mafên Kulturî" binasê hebûn û mafên herî xwezayî yên civatekê ne. Di
çarçoveya giştî ya "Mafên Kulturî" da ziman hêmanê sereke ye,
elementê esasî ye ku rengê xwe dide hebûna kulturî. Anku reya jîyanî û stûna
ragir ya kulturê ziman e. Kultura resen ya civatekê bi zimanê wê civatê dest pê
dike. Lewma dê di cih da be ku em zimanî danin serî û di çarçoveya "Mafên
Ziman û Kulturî" da li ser mijara xwe rawestin.
Di serî
da li vê sedsala pêşkevtî ya 21. hêj jî navê welatê me tête red û inkar kirin.
Anku navê Kurdistanê wekî navçeyeke
cografî qedexe ye.
Zimanê
Kurdî wekî zimanê neteweyekê hêj jî
qedexe ye.
Perwerdeya
Kurdî ya sîstematîk qedexe ye. Programên perwerdeya Kurdî yên ku ji alîyê
Kurdan ve têne kirin di nav qedexeyên gelek bi plan û sîstematîk da têne asteng
kirin.
Element
û dînamîkên ku tevn û mozaîka kultura Kurdî pêktînin; cil û bergên neteweyî yên
Kurdî, mitbexa Kurdî, muzîka Kurdî, tiyatro û bi giştî huner, folklor, govend,
baskên spora tradisyonel, herwisa destan, çîrok, şeir, serpêhatî û timamî
edebîyata Kurdî ya ku hatîye tirkî kirin, di çarçoveya asîmîlasyonê da têne
talan kirin û dikine xerc û hevîrê ziman û kultura serdest û fermî. Û ya herî
giring, binasê hebûna Kurda, nasname û alaya dengî ya neteweyê Kurd ziman di
nav vê makîneya asîmîlasyonê da tête helandin.
Navên
gund û şehrên Kurdistanê kirine Tirkî û bi kar înana navên Kurdî qedexe ye.
Dewleta
Tirk bi zanabûn û bi israr nasnameya Kurdî û mafên kolektîv yên bi vê nasnameya
neteweyî ve girêdayî qebûl nake.
Navên
Kurdî hêj jî bi rîsk in û di bin fişarê da ne.
Anku
hemû mafên kulturî yên ku Kurdan dikin Kurd ji teref dewleta Tirk ve wekî
tehlîkeya potansîyel têne dîtin û tinê bi qedexeyê ve namînin yêkser binbir
dikin.
Îro
hebûna kanalekî televizyona bi Kurdî ya dewleta Tirk nayê wê manayê ku dev ji
asîmîlasyonê berdane. Bereks Kurdî ji bingehê xwe yê resen dûr dikin, dejenere
dikin û ji bo pratîze kirina polîtîkayên xwe yên tepisandinê wekî aletê
informasyona tirsandin û çîzkirinê bi kar tînin.
Dewleta
Tirk bi van qedexeyan reyên xwûnê yên ku sirkulasyona bunyeya ziman û kulturê
dikin dibirin, organîzmaya kulturê tehrîb dikin û bi vî rengî neteweyekê
dibirînin. Ev polîtîkayên bi zulm û zora
giran yên ziman û kulturê yên
dewleta Tirk ku li ser Kurda têne emilandin bi timamî encamên
asîmîlasyon û jenosîdê diafirînin.
Dewleta
Tirk di serê sedsala 20. da li ser xelkên dî yên vê axê polîtîkayên jenosîdê bi
kar înan û îro li ser Kurdan hêj xurttir bi kar tîne. Dewleta Tirk vê yêkê ji
damezrîna xwe were wekî polîtîkayeke dewletî dike. Serkanîya van polîtîkayên
dewletê digihe Planê Isleheta Şerqê ya 1925an û Rapora Reş ya 1936an. [Dewletê
gotina "Islehat"ê ne bi manaya reformê, bi manaya rehabîlîtasyona
negatîv bi kar înaye.] Helbet gelek raporên dî jî hatine nivîsîn. Bi van
raporan Kurd ji cih û warên xwe hatin rakirin û hatin qetil kirin. Imkanê
berfirehkirina detayan nîne di vê axivtina kurt da. Lê belê, anekdoteke ku wî
demî serê gotineke Kurdî cizayê pênc quruşa dihate standin bêjim dê ji bo
zelalkirin û têgihiştina zihnîyeta dewleta Tirk gelek balkêş be.
Ji bo
nasekî min ji Hekarîya tête gotin ku biçe ji dikanê "Darçîn"ê bikire
[1929-1930]. Tirkîya wê "tarçın" e. Bi rê ve dihizire, heke
"Darçîn" bêje dê cizayî werbigire, hingê tercumeyî Tirkî dike û
dibêje dikandarî ka "Çin ağacı" bide min. Çiku di analîza gotinê da
"Darçîn"a Kurdi bi Tirkî dibe "Çin ağacı". Dikandar
tênagihe û "nîne" dibêje û ew jî destxalî dizivire cihê karê xwe.
Dewletê bi van qedexeyên jahr û jeng bûyerên trajîkomîk înayîne serê Kurda.
Planê
Isleheta Şerqê bi Kurdistanê ve nema û li ser Kurdên ku ji bo şehrên rojavaya
Tirkîyeyê hatine koç kirin jî hate tetbiq kirin û bi taybetî hate ferman kirin
ku jin mutleq fêrî Tirkî bibin.
Ev
zihnîyet û pratîk bi rê û rengên cuda belêm wekî polîtîkayên edetî yên dewletê
îro jî tête domandin.
Demografîya
Kurdistanê bi polîtîkayên darê zorê tête guhorîn. Zor li xelkê tête kirin ku
cih û warê xwe terk bikin û bi darê zorê tête koç kirin. Ji xwe li goreyî hemû
planên antî Kurd yên dewletê; Kurd dê ji axa xwe bêne rakirin,
"mihacirên" ji welat û navçeyên dûr dê li şûna wan bêne bi cih kirin.
Îro jî her ew tête kirin û bi taybetî Ereb û Tirkmenên ji Sûriyeyê hatine înan
li şehrên Kurdistanê têne bi cih kirin.
Bi navê
kolîna arkeolojîk eserên dîrokî têne talan kirin. Bi armanca stratejîyên
leşkerî li ser çemên Kurdistanê baraj têne ava kirin û bi vî rengî hem dîrokek,
hem jîyana gundewarî û kanên kultura edetî di bin avê da têne hêlan û hem jî
xelkê xwecih ber bi Tirkîyeyê ve tête koç kirin û xizîneyeke kulturî tête pûç
kirin. Dîsa cih û warên şîn yên Kurdistanê, rêhl û daristan, zozan û mezra
hatin tehrîb kirin û ev cihên ku kanên hebûna kulturê ne hatin belav kirin.
Wekî jîyana edetî koçerîya demsalî û jîyana sosyokulturî ya pê ve girêdayî tête
birandin.
Dewleta
Tirk ji alîyê mafên ziman û kulturî ve wacibên xwe yên ji peymanên navneteweyî
jî bi cih naîne.
Çendek
numûne:
Beyannameya
Mafên Mirovî ya Dinyayî, Peymana Mafên Kulturî ya Navneteweyî, Peymana Mafên
Zaroka, Krîterên Kopenhagê bi cih naîne.
Peymana
Zimanên Navçeyî û Kêmanîya yên Ewrûpayê, bes ku rê li ber perwerdeya Kurdî bête
girtin nayê îmza kirin.
Herweha
li ser Peymana Rêvebirinên Navçeyî yên Xweser ya Ewrupayê daku perwerdeya Kurdî
neyê kirin şerh hatîye danan.
Hetta
maddeyên peymana Lozanê [1923] yên bi mijarê ve girêdayî jî nayên bi kar înan.
Îro hêj
jî bi azadî Kurdî axivtin, Kurdî nivîsîn, wergirtina perwerdeya Kurdî ya
sîstematîk, jîyana bi erf û edetên Kurdî, berkirina cil û bergên Kurdî qedexe
ye, herî sivik bi rîsk e û wekî fealîyeteke bi tehlîke muameleya edlî [dadî]
tête dîtin. Jîyana nivîsîn û weşangerîya Kurdî di sêkuçeya polîs, dadgeh û
hefsê da kelebçekirî ye.
Ez wekî
kesekî ku ev hemû prosesên qedexeyî yên li ser xelkê Kurd hatine bi kar înan
jîyayî Xelkê Kurd yê bîst milyonî di welatê xwe Kurdistanê da bi timamî di nav
cendereya zulmê da tête hêlan. Kurdên ji bo şehrên rojavaya Tirkîyeyê hatine
koç kirin ku li wan dera nufûseke diasporayê pêkînaye di bin eynî zulmê da ne.
Polîtîkayên
asîmîlasyonîst yên li ser zimanî hind dijwar têne bi kar înan ku îro hema bêjin
hemû şehrên li bakur û rojavaya parçeyê mezin yê Kurdistanê yê di bin dagîrîya
dewleta Tirk da hatîne asîmîle kirin. Li şehrên başûra rojhilat û başûra
rojavaya Kurdistanê jî ji ber vê zulma giran prosesa asîmîlasyonê hatîye bi lez
kirin. Li tenişta van polîtîkayên edetî yên dewletê, bi rêya radyo û
televizyonê jî ev prosesa asîmîlasyonê bi xurtî tête domandin. Ji alîyê Kurda
ve gelek xembar e lê îro ji nufûsa 20 milyonî ya Kurd, hejmara yên ku Kurdî
diaxivin bi zedehî ve ketîye bin deh milyona.
Helbet di rûdana vê encama dilsoj da girêdayî psîkolojîya tirsê, tesîra
dûrketina Kurdan ya ji ziman û kultura xwe anku otosîmîlasyonê heye lê eve jî encama polîtîkayên zulm, tirsandin û
mitkirinê yên dewleta Tirk in.
Kurdistan
û navên Kurdî û jîyana resen ya Kurd heke îro bi qanûnan, bi metodên eskerî û
polîsî têne bindest kirin eve sûcê mirovahîyê ye, ihlala herî mezin ya mafên
mirovî ye.
Xelkê
Kurd û yên bi navê xelkî behsê van mafên esasî û xwezayî dikin anku ronakbîr,
nivîskar, rojnamevan, hunermend, organîzasyonên sosyopolîtîk, sosyokulturel û
sosyoekonomîk di bin zulma dewletê da ne. Hefs bi hizaran parêzerên mafan yên
Kurd ve tijî ne.
Di encam
da bêjim:
Dewleta
Tirk "mafên kulturî" yên neteweyê Kurd tinê ihlal nake, binbir
dike. Anku ziman û kultura Kurdî rû bi
rûyî birandinê ye. Ji bo perwerdeyeke bi plan, program û sîstematîk rê nayê
dan. Ziman tinê di çarçoveya lokal da tête tixûb kirin. Cih û warên axivtina
rojane jî bi zulm û zorê daîm têne teng kirin. Di nav van şert û mercan da
Kurdî dê li kî derê û çawa imkanê jîyanê bibîne? Proses û dînamîkên kulturî ku
bi zimanî ve girêdayî ne dê çawa hebûna xwe bidomînin?
Êdî xuya
ye: Di çarçoveya emperyalîzma kulturî ya Tirk da, ji teref dewleta Tirk ve bi
asîmîlasyon û jenosîda li ser kultura Kurdî, bi rê nedana perwerdeya Kurdî,
Kurd wekî civateke etnîk li ser axa xwe têne pûç kirin. Hal ew e ku ziman û
hemû dînamîkên kulturî nasnameya etnîk ya xelkê Kurd îfade dikin. Bi asîmîle
kirina van elementên nasnameyê esas nasnameya Kurd tête birandin.
Dewleta
Tirk îro li ser Kurda sentrîzma etnîk ya Tirk [ethnocentrism] bi kar tîne. Di
pratîkê da armanca vê ew e ku di nav wext û zeman da jenosîda kulturî û
asîmîlasyonê bi kar bînin û bi vê yêkê şuûr û hebûna kolektîv ya civata Kurd
têkbidin, zemînê mafên kolektîv xirab bikin û di encam da Kurda di nav
kolektîva etnîk ya Tirk da wekî kes bihelînin û bi navkirina Rojhilatî û
Başûrarojhilatî jî navê Kurd bikine bîrînaneke nostaljîk herwekî bi serê Laza
înayî ku dibêjine wan jî Deryayareşî.
Dewleta
Tirk bi van polîtîkayên negatîv dîroka Tirkîyeyê kirîye goristana kulturên
etnîk.
Başe ev
rewşe dê heta hetayê bi vî rengî bidome? Helbet nexêr!
Gelek
tebîî ye ku Kurd beramberî vê çûyînê berxwe didin, têkoşîna hebûnê didin û bê
şik dê bidin jî. Ji bo çareserîya vê pirsê xebata pêkhatinxwaz, demokratîk û
aştîyane ya ku Kurd dikin nayê dîtin, tête red kirin, bi darê zorê tete asteng
kirin. Beramberî vê fedakarîya Kurda, dewleta Tirk jî ji zulm, şiddet, îşkence
û girtinê pê ve tiştekê nake. Belêm ev pirse divêt bi rengekê bête çareser
kirin. Lewma Kurd digel hemû êş û janên jîyayî jî bo çareserîyê ji dewleta Tirk
telep dikin ku di gava herî nêzîk da û lezînen erkên peymanên navneteweyî bi
cih bîne, ya herî giring rêzê li mafên xelkê Kurd, ku ciranê xelkê Tirk e,
bigire ku di serê wan da mafên ziman û kulturî tên û ji bo mayînde kirin û bi
kar înana van mafan zemîne huqûqî û qanûnî amade bikin.
Lê belê,
şik tê da nîne ku çareserîya maqûl û esasî ew e ku Kurd di cografyaya xwe da ji
otonomîyê heta federasyon, konfederasyon û hetta serxwebûnê bibine xwudanê
statuya xwe anku mafê self-determînasyonê bi dest ve bînin, xwe bi xwe xwe
îdare bikin û li qedera xwe xwudan derkevin.
Li alîyê
dî, ziman û kultura Kurdî parçeyekî zengîn yê kultura dinyayê ye. Di serî da UN
û organîzasyonên pê ve girêdayî, UNESCO, UNICEF divêt li vê kultura di bin
êrişên birandêr da xwudan derkevin. Paşeroja civatan zarok in û îro zarokên
Kurd jî wekî paşeroja xelkê xwe ji ziman, perwerde û kultura xwe hatine bêbahr
kirin. Hingê UNICEFa ku ji bo parastina mafên zaroka hatîye damezrandin,
UNESCOya ku ji bo ziman, perwerde û kultura welatan kar dike, divêt bi ve pirsê
ve mijûlbûnê wekî şertê hebûna xwe bibînin û li ser vê pirsê bi dewleta Tirk ra
têkilîyê danin. Tiştê ku tête birandin hebûneke kultura dinyayê ye. Ji ber
hindê mafê Kurdan e ku ji bo hevkarîyê gazîyî UN, UNICEF, UNESCO, Yêkîtîya
Ewrûpayê û dem û dezgehên pê ve girêdayî bikin û divêt guhê xwe bidine vê
gazîyê û karê pratîk yê lazim bête kirin.
Dawîya
dawîyê: Di serî da ziman û pêkve "Mafên Kulturî" mafên kolektîv in û
heke bi organîze, sîstematîk û bi perwerdeyeke programkirî ya fermî û bi rengê
kolektîv bêne bi kar înan hingê ji bo civateke etnîk manayeke jîyanî îfade
dike. Ji alîyê Kurda ve heke eve pêkneyê hingê encameke dramatîk rû dide.
Dewleta Tirk vê xirabîyê li xelkê Kurd dike û van mafên bingehîn û xwezayî nas
nake. Bi vê yêkê beramberî xelkê Kurd û Kurdistanê di nav ihlala mafên mirovî
da ye û sûcdar e. Dewleta Tirk ne guhê xwe dide qîrîna azadîyê ya Kurda, nejî
guhê xwe dide hiştar û şîretên dinyaya humanîter û demokratîk. Ji ber hindê
erkekî mirovî ye ku ev tribunale [The Permanent Peoples Tribunal on Turkey and
the Kurds] beramberî van kiryarên dewleta Tirk mueyyîdeyekê vebire û bangekê
lêbike ku dawîyê li van polîtikayên xwe yên dijî mirovî bîne û digel Kurda
pêkhatinê çêbike û ez bi navê xelkê xwe vê daxwazê ji we dikim.
ROJAN HAZIM
15 Adar 2018, Paris
**
Mafên
Kulturî-ROJAN HAZIM
15-16
Adar 2018, Paris
The Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds
Bo
dozger û dadgerên birêz yên Tribunalê
Di 15-16ê Adarê da li Parisê Tribunal kombû û min wekî
şahidê bispor li roja ewil anku 15ê Adara 2018ê mijara "Mafên
Kulturî" pêşkêş kir.
Axivtina xwe digel vê pêvekê dubare pêşkêşî we dikim.
Piştî axivtina min heyeta we çend pirs kirin. Yêk ji
wan bi taybetî li ser gotina "jenosid"ê bû.
Li ser vê mijarê dixwazim çend numûneya bideme we.
Di axivtina xwe da bi taybetî min behsê Planê Isleheta
Şerqê ya 1925ê û Rapora Reş ya 1936ê kir.
Ji van
planan du jêder dê ji bo we ronker bin.
Ewilî
dixwazim bi kurtî li ser mijara jenosîdê rawestim.
Heta îro
numûneyên ku li ser jenosîdê bi giringî hatine gotin komkujîya Nazîyan ya li
ser Cihûyan e, ya Tirkan ya li ser Ermenîyan e û li Iraqê di dewrê Seddam
Huseyin da jî li Helepçeyê ya bi serê Kurdan hatîye.
Lê belê
îro gotina jenosîdê bi van komkujîyên fizîkî ve nayê teng kirin. Zulma li ser
ziman û kulturê ya ku ji dereceya asîmîlasyonê borî û polîtîkayên kulturî yên
birandêr jî encama jenosîdê diafirînin.
Ziman û
kultur organîzmayên jînde ne. Identîtêta neteweyan e. Wekî îdentîtêta
neteweyekê ziman û kultur gava hate birandin di eynî wextî da ew civata etnîk
jî tête nîne kirin. Numûneya vê li Tirkîyeyê tête dîtin. Û eve wekî
polîtîkayeke dewletê tête bi kar înan. Ew numûneyên ku ji Planê Isleheta Şerqê
û Rapora Reş dideme we mînakên vê yêkê ne. Dewleta Tirk hêj di serê
damezrandina xwe da teorîya pratîka xwe ya asîmîlasyonîst û jenosîdal çêkirîye.
Bi salan e dixwaze bi van polîtîkayan ziman û kultura Kurdî binbir bike. Navê
vê jenosîd e, jenosîda kulturî ye.
Nufûsa
Kurda wekî 20 milyona tête zanîn li Tirkîyeyê. Îro nufûsa Kurdîaxêv li bin 10
milyonan e û heta ketîye 7 milyonan. Hetta hêj zêdetir, nufûsa ku di jîyana
rojane da Kurdî bi kar tîne li xwarêtir e û ketîye dora 5 milyonan. Ev helyane
gelek hêl dom dike. Çiku imkanê perwerdeya sîstematîk bo Kurda nayê dan. Dînamîka
parêzer û garantîdar ya ziman û kulturê perwerde ye. Ziman û kultura Kurdan, ku
ji perwerdeya makzimanî hatîne bêbahr kirin, bê parastin e û tête birandin.
Ev
polîtîkaya asîmîlasyonîst ya dijwar ya dewleta Tirk hind zalimane tête domandin
ku di encam da serbirîna etnîk tête meydanê ku navê vê di lîteraturê da jenosîd
e. Ji bîst milyon Kurdan, nufûsa ku ziman û kultura xwe bi kar tînin ketibe 5
milyonan û ev hejmare ber bi xwarê ve bête rakêşan, eve tête manaya ku 15
milyon Kurd têne birandin û bi zorê têne Tirkkirin ku eve tam jenosîd e.
Tribunala birêz,
Wekî
tête dîtin bi kar înana gotina jenosîdê ji alîyê Kurda ve ne reaksiyoneke hissî
ye. Bi hejmaran û konkret em dadinine nîvekê. Bi objektîvî li Planê Isleheta
Şerqê û Rapora Reş bête nêrîn hûn jî dê bigihine eynî qenaetê. Çiku kiryarên li
ber van planan hatine kirin îro ev encama trajîk derêxistîye meydanê. Ji 20
milyon nufûsa Kurdan, em îro tinê ji 5 milyon nufûsa Kurdan ya Kurdîaxêv behs
dikin. Civatên etnîk yên ku zimanê xwe û dînamîkên kulturê yên pê ve girêdayî
bi kar neyînin ji alîyê orîjîn ve pûç dibin. Numûneyên bi vî rengî bê hed û
hisab hene li dinyayê. Ya ku îro li Tirkîyeyê bi serê Kurdan tête înan ev e.
Jêderên ji
wan planên dewleta Tirk yên min behs kirî li xwarê ne.
Bi rêzgirî pêşkêşî we dikim.
ROJAN
HAZIM
14 Nîsan 2018
Pêvek:
I.
Planê Isleheta Şerqê:
24 Îlon 1925
Ev plane bi biryara hukûmeta Tirk ya wî demî hatîye
hazir kirin. Eve planê Tirkkirin û birandina Kurdan bû.
Bi taybetî berê xwe bidene van maddeyan:
Md 5. - Li rojavaya şehrê Wanê û Midyadê li erdê metrûk yê ji
Ermenîya mayî mihacirên Tirk dê bêne bi cih kirin. Ji ber hindê mal û milkê
Ermenîya yê li wîlayetên di navçeya îdareya leşkerî da nayê firotin û hetta bi
îcare jî ji bo Kurda nayê dan. Alban û Tirkên ji Yugoslavyayê û mihacirên ku dê
ji Iran û Kafkasyayê bêne înan, berî her tiştî dê li Elezîz-Erxenî-Diyarîbekir,
Elezîz-Palu-Kîxî, Gelîyê Miradê yê li navbeyna Palu-Mûşê, rojhilat û başûra
Çiyayê Bîngolê û Xinis, gelîyên li Miradê, Deşta Mûşê, dora Gola Wanê û li xeta
Diyarîbekir-Garzan-Bidlîsê bêne bi cih kirin... Kurdên ku bêyî belge û binas li
cihên Ermenîyan bi cih bûyî dê bêne rakirin û an dê bo erdê wan yê berê anjî
heke bixwazin dê bo rojavayê [Tirkîyeyê] û cihên ku bi îradeya hukûmetê hatine
kivş kirin bêne neqil kirin. Ji bo parastina Tirkên hatine bi cih kirin daku ji
êrişên Kurdan bêne parastin dê tedbîrên taybetî bêne standin...
Md 13. - Yên di eslê xwe da Tirk lê li ber Kurdbûyînê mexlûb
bûyî yên li merkezên wilayet û qezayên Meletî, Elezîz, Diyarîbekir, Bidlîs,
Wan, Mûş, Urfa, Erxenî, Hozat, Erciş, Adilcewaz, Xelat, Palû, Çarsincak,
Çemişkezek, Ovacik, Hisnimansûr, Behisnî, Arxa, Hekimxan, Birecik, Çermik, yên
li dayreyên hukûmetê û beledîyeyan da, li muessesat û teşkîlatên dî da, li
dibistanan, li çarsû û bazarê da yên ku ji bilî zimanê Tirkî zimanekê bi kar
bînin, herî ewil dê bi qanûna muqawemeta dijî hukûmet û beledîyeyan bêne sûcdar
û ciza kirin.
Md 14. - Yên ku di eslê xwe da Tirk belêm meyla wan bo
Kurdbûyînê heyî li cih û meqamê lê û li Sêrt, Mardîn, Stewirê li taxên ku xelkê
wê Erebî diaxivin, vekirina Komeleyên Tirk û dibistana û bi taybetî bi hemû
fedakarîyan dibistanên kamil yên kiçan bêne ava kirin û rexbeta kiçan ji bo van
dibistanan bête temîn kirin pêdivî ye.
Xaseten li Dersimê, tercîhen û lezînen dibistanên
şevanî bêne vekirin û zûtirîn dem ji tevlêbûna Kurdayetîyê bêne xilas kirin.
Md 16. - Di wîlayetên me yên dikevine rojavaya Firatê da li
cihên ku Kurd belav lê bi cih bûne da Kurdî axivtina wan divêt bête qedexe
kirin û ji bo dibistanên kiçan ehemmîyet bête dan û axivtina jinan ya bi Tirkî
bête temîn kirin. [Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklar, Ileri Y.]
Serokwezîrê wî demî Ismet Inönü wisa digot:
“Wezîfeya me ew e ku yên di welatê Tirk da zûtirîn dem
bikine Tirk. Yên ku mixalefeta Tirka û Tirkbûnê dikin em dê bibirin û biavêjin.
Di yên ku dê xizmeta welatî bikin da em dê li xasyetên ku ew berî hertiştî Tirk
û Tirkperest bin bigerin. ” [Vakit, 27 Nisan 1925].
“Tinê miletê Tirk di vî welatî da dikare hindek mafên
etnîk û nijadî bixwaze. Wekî dî çu kesê ev mafe nîne.” [Milliyet, 31 Ağustos
1930].
Dîsa wezîrê Dadîyê yê wî demî Mahmut Esat Bozkurt wisa
ferman dibarand:
“Tirk yêkane
efendî û yêkane xwudanê vî welatî ye. Yên ku ne ji eslê safî Tirkan in tinê yêk
maf heye. Mafê xizmetkarîya Tirka, mafê koletîyê.” [Milliyet, 19 Eylül 1930]"
Herweha Wezîrê Karê Navxweyî Şükrü Kaya di danezaneke
xwe ya veşartî da wisa emir dikir-11.01.1930:
"Divêt
bilfiil bête nîşandan ku pay û payedana Tirkîtîyê û Tirkî û Tirkbûna resen û xaseten
jî Tirkî axivtin neku tinê şeref e, ji alîyê maddî ve jî qazancek e... " [Resmi Kanun, Kararname,
Rapor ve Tutanaklar, Ileri Y.]
II.
Rapora
Reş-1936
“Ew kesên ku em dê di nav civata
Tirk da bihelînin divêt wisa lêbikin ku li şûna Kurdî bi zimanî Tirkî
biaxivin... Divêt qabilîyeta merkezên
kulturî zêde bikin ku bikarin kultura Tirkî şirîqe bikin. Heke Kurd jî bo xwe
li kulturekê bigere hingê îş dê bi zehmettir bikeve... Daku asîmîlasyonê gelek
hêl temîn bikin divêt li ser vê pirsa axivtina Kurdî rawestin. Divêt bi çu
rengî rê neyê dan ku Malên Xelk, hemû xwanda, memûr û karmendên li dem û
dezgehên dewletê xususen di demê kar da Kurdî biaxivin. Heke gundîyê ku karê wî
heyî Tirkî nizane jî, memûr divêt digel wî/wê yêkser Kurdî neaxive û mecbûr
bike ku ji derveyî memûran tercumanekê bîne. Derêxistina astengên wisa dê wan
mecbûrî Tirkî axivtinê bike. Ji nav memûran kesek Kurdî biaxive, di cara ewil
da cizayê bi hiştara nivîskî, di dubarekirinê da bi nisbetên cuda meaş birîn,
di berdewamîyê da cizayê ji memûrîyetê avêtinê divêt bête dan... " Birinci
Umumî Müfettiş A. B. Özmen [Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklar, Ileri
Y.]
III.
Peymana Lozanê - 24 Tîrmeh 1923
Kurd ji maddeyên peywendîdar yên
Peymana Lozanê [md 39. *] nehatin faydedar kirin. Helbet bi taybetî bo Kurdên
ne musulman jî nehatin bi kar înan ev maddene. Di wî wextî da nufûsa Kurdên
Êzîdî bi hizaran dihate zanîn, lê ji bo wan mafê perwerdeya makzimanî hem
nehate dan hem jî komkujî li ser wan hate kirin û bi darê zorê dane koç kirin
ku îro nufûsa wan ketîye bin hizaran. Li goreyî maddeyê 41an [**] herwekî ji bo
"kêmanîyên ne musulman" divîyabû bo Kurdên Êzîdî ku ne musulman in,
mafê perwerdeya makzimanî hatiba dan û di pratîkê da hatiba bi kar înan. Lê belê,
bawerîya wan ne islam jî be çiku Kurd bûn bi zanabûn ji vî mafî hatin mehrûm
kirin.
[*]
Md 39. - ... Di têkilîyên xusûsî
anjî ticarî yên hevwelatîyên Tirkîyeyê da, di dîn, çapemenî anjî hemû weşanan û
kom û kombûnan da her kîjan zimanî bi serbestî bi kar bînin çu tixûb nayên
danan.
Digel hebûna
zimanê fermî, hevwelatîyên Tirk yên ku ji bilî zimanê Tirkî diaxivin dikarin li
dadgeha zimanê xwe bi devkî bi kar bînin û di vî warî da dê sanahîtî bête
nîşandan.
[**]
Md 41. - Di derheqê perwerdekirina giştî da, hukûmeta
Tirkîyeyê ji bo hevwelatîyên xwe yên ne musulman yên li şehir û qezayên lê
dijîn bo zarokên wan di dibistanên seretayî da daku perwerdeya bi zimanê xwe jî
bibînin imkanên lazim dê bêne temîn kirin...
***
Tirkîya wê:
*
Kültürel Haklar-ROJAN HAZIM
***
Ingilîzîya wê:
English version:
***
Tirkîya wê:
Türkçesi:
Kültürel Haklar-ROJAN HAZIM
15 - 16
Mart 2018, Paris
The
Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds
Sayın Tribunal,
[The
Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds]
Bu tribunalin
oluşturulması önemli, insiyatif sahiplerine teşekkürler.
Öncelikle
bu Paris Tribunalindeki sunumumu, 9 Ocak 2013'te Paris'te Türk Devleti'nin
istihbarat elemanlarınca katledilen Kürt dil ve kültür savaşımcıları Sara Sakine
Cansız, Rojbin Fidan Dogan ve Ronahi Leyla Şaylemez'e adıyor, onları sevgiyle
anıyorum.
TC
Devletinin Afrin işgalini kınıyorum. Afrin ve tüm Kürdistan halklarının
özgürlük savaşımıyla dayanışılmalıdır.
Konuşma
zamanı çok sınırlı olan bu platformda Türk Devletinin Kürt dili ve kültürü
üzerindeki yokedici politikalarını detaylıca, örneklemeyle ve görsel efektlerle
sunma imkanı ne yazık ki bulunmuyor.
Yine dil
ve kültür konusunun teorik kapsamını da geçmem gerekir zira hem zaman alacak
ayrıca da katılımcılarca bilinen konular.
Ancak bir
faktumu belitmekle başlamalıyım: Bir ülke olarak Kürdistan TC Devletinin işgal
ve ilhak edilmiş sömürgesidir ve Kürt halkı bu ırkçı ve gerici statü içinde tüm
doğal haklarından mahrum olarak baskı altında tutuluyor. Bu mevcut fiili durum
konumuzu açıklamaya çok yeterli. Coğrafyasıyla, diliyle, kültürüyle prangaya vurulan
bir Kürdistan ve Kürt hayatından sözediyoruz. Türkiye'de Kürt'ün hali bu. Size
sunacağım bu kısa konuşmada en çok duyacağınız sözcükler "yasak" ve
"baskı" olacaktır. Bu hayli irite edicidir ancak gerçeklik bu.
Evet, oturumdaki konumuz en genel hatlarıyla
"Kültürel Haklar"dır. "Kültürel Haklar" bir toplumun varlık
nedeni ve en doğal hakkıdır. "Kültürel Haklar" bütünü içinde dil
başat ögedir, kültürel yapıya rengini veren belirleyici elementtir. Yani kültürün
can damarı, taşıyıcı kolonu dildir. Bir toplumun özgün kültürü o toplumun
diliyle başlar. O nedenle dile ağırlıklı vurgu yaparak konuyu "Dil ve
Kültür Haklar" çerçevesinde işlememiz yerinde olacaktır.
En başta içinde bulunduğumuz şu gelişmiş 21.
yüzyılda hala ülkemizin adı red ve inkar ediliyor. Yani Kürdistan adı bir coğrafi bölge olarak yasaktır.
Kürt dili bir ulus dili olarak hala da yasaktır.
Sistematik Kürtçe eğitim yasaktır.
Kürtlerin kendi olanaklarıyla oluşturduğu Kürtçe eğitim programları planlı ve
sistematik bir yasaklar zinciri içinde engelleniyor.
Kürt kültür mozaiğini, dokusunu oluşturan
tüm elementler, dinamikler; ulusal Kürt giyim kuşamı, Kürt mutfağı, Kürt
müziği, tiyatro ve genel olarak sanatı, folkloru, halk oyunları, geleneksel
spor dalları, keza destanları, masalları, şiirleri, öyküleriyle
Türkçeleştirilen toplam Kürt edebiyatı asimilasyon kapsamında devşiriliyor,
egemen resmi dil ve kültürün harcı ve hamuru yapılıyor. Ve en önemlisi Kürt
ulusunun varlık nedeni, kimliği ve ses bayrağı olan dili bu asimilasyon
makinası içinde eritiliyor.
Kürdistandaki köy ve kentlerin adları
Türkçeleştirildi ve Kürtçe adların kallanımı yasak.
TC Devleti bilinçlice ve ısrarla Kürt
kimliğini ve bu ulus kimliğinin gerektirdiği kolektif hakları kabul etmiyor.
Kürtçe isimler hala riskli alan olarak
baskı altında.
Yani Kürtleri Kürt eden tüm kültürel haklar
TC Devleti tarafından potansiyel tehlike olarak görülüyor ve sadece
yasaklanmayla yetinilmeyerek toptan yok ediliyor.
Bugün TC Devletinin bir Kürtçe televizyon
kanalı işletmesi bu asimilasyondan vazgeçtiği anlamına gelmiyor. Aksine
Kürtçeyi özünden uzaklaştırarak, yozlaştırarak kendi baskıcı devlet
politikalarının uygulanmasında sadece korkutmaya ve sindirmeye dayalı bir
informasyon aracı olarak kullanıyor.
TC Devleti bu yasaklarla, dil ve kültürün bünyesel
kan sirkülasyonunu sağlayan damarlarını kesiyor, kültürel organizmayı tahrip
ediyor ve bu şekilde bir ulus kıyıma uğratılıyor.
TC Devletinin Kürtler üzerinde
pratikleştirdiği bu ağır baskıcı dil ve kültür politikaları tam bir asimilasyon
ve jenosid sonucunu doğuruyor.
TC Devleti 20. yy başlarında bu
topraklardaki başka halklara uyguladığı soykırımcı politikaları bugün Kürtler
üzerinde misliyle uyguluyor. TC Devleti kuruluşundan beri bunu bir devlet
politikası olarak yapıyor. Bu devlet politikalarının kaynağı 1925 Şark Islahat
Planı ve 1936 Siyah Rapor'a dayanıyor. [Devlet "Islahat" kavramını
reform anlamında değil, negatif rehabilitasyon anlamında kullanmıştır.] Elbette
daha pek çok rapor yazıldı. Bu raporlarla Kürtler yerlerinden yurtlarından edildi,
katliamlar yapıldı.
Bu kısa sunum içinde detaylara girme
imkanı yoktur. Ancak çarpıcı olması bakımından o dönemde Kürtçe konuşana kelime
başı beş kuruş para cezasıyla ilgili bir anekdotu paylaşmam TC Devletinin
zihniyetini berrak bir biçimde ortaya koyması bakımından dikkat çekici olacaktır.
Hakkari'de bir tanıdığıma işyerinden
bakkala gidip "Darçîn" alması söylenir [1929-1930]. Türkçesi
"tarçın". Yolda düşünür, "Darçîn" dese ceza alacak, o an Türkçeye
çevirir ve bakkala "Çin ağacı" istediğini söyler. Öyle ya kelime
analizinde Kürtçe "Darçîn" Türkçe "Çin ağacı" oluyor.
Bakkal'da anlamaz ve "yok" der, öylece eli boş döner işyerine. Işte
devlet bu zehir zemberek yasakçılıkla bu türden trajikomik olaylar yaşattı
Kürtlere.
Şark Islahat Planı Kürdistan'a
uygulanmakla kalmadı Türkiyenin batı kentlerine göçertilen Kürtlerin yaşamına
da bir dizayn getirdi ve özellikle kadınlara mutlaka Türkçe öğretilmesi buyuruldu.
Bu anlayış ve uygulamalar değişik yol ve
yöntemlerle ama geleneksel devlet politikaları çerçevesinde bugünde devam
ediyor.
Kürdistan'ın demografik yapısı zora dayalı
politikalarla değiştiriliyor. Halk göçe zorlanıyor ve fiilen göçertiliyor. Zaten
devletin tüm anti Kürt planlarına göre; Kürtler yurtlarından sürülecek,
yerlerine başka ülke ve bölgelerden getirilen "muhacirler"
yerleştirilecek. Bugün de aynısı yapılıyor ve özellikle Suriye'den getirilen
Arap ve Türkmen göçmenler Kürdistan illerine yerleştiriliyor.
Arkeolojik kazı adı altında tarihi eserler
talan ediliyor. Kürdistan nehirleri üzerinde askeri stratejiye uygun barajlar
inşa ediliyor ve bu yöntemle hem bir tarih, hem köy yaşamı ve buna bağlı
geleneksel kültür kaynakları sualtında bırakılıyor hem de yerleşik halk
batıdaki Türkiye kentlerine göç ettirilerek bir kültür hazinesi yok ediliyor.
Yine Kürdistan'da yeşil alanlar, ormanlar,
yaylalar, mezralar tahrip edildi ve bu
alanların kaynaklık ettiği kültürel yapı dağıtıldı. Özgün bir yaşam tarzı olan
mevsimlik göçebelik ve buna bağlı sosyokültürel yaşam yok ediliyor.
TC Devleti dil ve kültürel haklar bakımından
uluslarası sözleşmelerin gereklerini ve yükümlülüklerini de yerine getirmiyor.
Birkaç örnek:
Uluslararası Evrensel Insan Hakları
Beyannamesi'nin, Uluslarası Kültürel Haklar Sözleşmesinin, Çocuk Hakları
Sözleşmesinin, Kopenhag Kriterlerinin gereği yerine getirilmiyor.
Avrupa Bölgesel ve Azınlık Dilleri Şartı
Türkiye tarafından sadece Kürtçe eğitimin önünü kesmek için imzalanmıyor.
Keza Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik
Şartı'na Kürtçe eğitime imkan yaratacak görece kent özerkliği oluşmasın diye
şerh konuyor.
Hatta Lozan antlaşmasının [1923] ilgili
maddeleri bile uygulanmıyor.
Bugün hala özgürce Kürtçe konuşmak, Kürtçe
yazmak, sistematik Kürtçe eğitim almak, Kürt gelenek ve göreneklerine uygun
yaşamak, giyinmek kuşanmak yasaktır, en hafifinden ciddi anlamda risklidir ve
tehlikeli bir politik faaliyet olarak adli muamele görüyor. Kürtçe yayın ve
yazın hayatı polis, adliye, hapishane üçgeninde kelepçelidir.
Kürt halkı üzerinde uygulanan bu yasakçı
süreçleri bizzat yaşayan biri olarak TC Devletini suçlu buluyorum. TC Devleti
bu komple yasakçı ve baskıcı uygulamalar nedeniyle ağır bir suç işliyor. Yirmi
milyon nüfuslu Kürt halkı ülkesi Kürdistan'da tam bir zulüm cenderesi içinde
yaşatılıyor. Türkiyenin büyük kentlerine göçertilen ve oralarda büyük bir
diaspora kitlesi oluşturan Kürtlerde aynı baskı altında.
Dil üzerindeki asimilasyonist politikalar
o derece etkili bir biçimde uygulanıyor ki bugün TC Devleti'nin işgal ve ilhak
ettiği en büyük Kürdistan parçasının kuzey ve batı şeridini oluşturan kentler
hemen tümüyle asimile edilmiş durumdadır. Kürdistan'ın güneydoğu ve güneybatı
kentlerinde de bu ağır baskı yüzünden asimilasyon süreci hızlandırılmış
durumda. Geleneksel devlet politikalarının yanısıra radyo ve televizyon
aracılığıyla da bu asimilasyon süreci etkin bir biçimde sürdürülüyor. Kürtler
açısından çok acı ama bugün 20 milyonluk Kürt nüfusunun ana dili Kürtçeyi
konuşan nüfusu 10 [on] milyonun çok altına düşmüş durumdadır. Pek tabii bu
hazin sonucun oluşmasında Kürtlerde korku psikolojisine bağlı olarak oluşan dil
ve kültüründen uzaklaşmanın yani otoasimilasyonun da payı var ancak bununda
esas nedeni TC Devletinin hakim kıldığı baskı, korku ve susturma politikalarıdır.
Kürdistan ve Kürt isimleri, özgün Kürt
yaşamı bugün kanunlarla, askeri ve polisiye yöntemlerle baskı altında tutuluyorsa
bu insanlık suçudur, en büyük insan hakları ihlalidir.
Kürt halkı ve halk adına bu temel ve doğal
hakları dile getiren aydınlar, yazarlar, gazeteciler, sanatçılar, sosyopolitik,
sosyokültürel ve sosyoekonomik organizasyonlar devlet baskısı altında.
Hapishaneler binlerce Kürt hak savunucuları ile doludur.
Sonuç olarak belirtmem gerekirse:
TC Devleti Kürt ulusunun "Kültürel
Haklar"ını sadece ihlal etmiyor, yok ediyor. Yani Kürt dili ve kültürü bir yokedilme
süreciyle karşı karşıyadır. Planlı, programlı ve sistemli bir Kürtçe eğitim
süreci yaşama geçirilmiyor. Dil sadece lokal konuşma dili olarak sınırlı
tutuluyor. Gündelik konuşma alanları da sürekli baskı ve sindirme ile
daraltılıyor. Bu koşullarda Kürtçe nerede ve nasıl yaşam şansı bulabilecek? Dil
ile içiçe olan kültürel süreçler, dinamikler nasıl varlığını devam
ettirebilecek?
Şurası artık açık: Türk kültür
emperyalizmi kapsamında Kürt diline, Kürt kültürüne uygulanan asimilasyonist ve
jenosidal uygulamalarla, genel Kürtçe eğitime imkan verilmemesiyle Kürtler
kendi topraklarında yerleşik etnik bir topluluk olarak tüketiliyor TC Devleti
tarafından. Oysa dil ve toplam kültür dinamikleri Kürt halkının etnik
kimliğinin ifadesidir. Ve bu ulusal kimlik ögeleri asimile edilerek Kürt
kimliği yok edilmeye çalışılıyor.
TC Devleti bugün Kürtler üzerinde bir Türk
etnik merkezciliği [ethnocentrism] uyguluyor. Bunun amacı ve pratik sonucu
Kürtlere kültürel jenosid uygulayarak, zaman içinde asimile ederek Kürt toplumunun
kolektif yapısını ve bilincini dağıtmak, kolektif haklar zeminini ortadan
kaldırmak ve nihayetinde Kürtleri ulus olarak Türk etnik kolektifi içinde bireyleştirerek
yok etmek, Doğulu ve Güneydoğulu adlandırmasıyla Kürt adını nostaljik bir
hatıraya dönüştürmektir tıpkı Karadenizlilikle Laz'lara yapıldığı gibi.
TC Devleti bu negatif politikalarla
Türkiye tarihini bir etnik kültürler mezarlığına dönüştürmüş durumda.
Peki bu durum ilanihaye böyle mi devam edecek?
Elbette hayır!
Tabii Kürtler bu gidişata karşı direniyor,
varolma mücadelesi veriyor ve vermeye devam edecekler kuşkusuz.
Bu ağır sorunun çözümü için Kürtlerin
yaptığı uzlaşmacı, demokratik ve barışçı faaliyetler görülmek istenmiyor, red
ediliyor, baskı mekanizmasıyla engelleniyor. Kürtlerin bu fedakarlığı
karşısında TC Devleti ise
baskı, şiddet, işkence, tutuklama ve
devlet terörünün dışında bir yaklaşım sergilemiyor. Ama bu sorunun bir şekilde
çözüme kavuşturulması gerekiyor. O nedenle Kürtler yaşadıkları tüm acılara
karşın, çözüm adına bu alanda TC Devletinden kısa vadede ve acil olarak
uluslararası sözleşme ve antlaşmalara uygun davranmasını, bundan da öte Türk
halkıyla komşu olan Kürt halkının temel haklarına, ki bunların başında dil ve
kültürel haklar gelir, saygı göstermesini ve bu hakların kalıcı olarak pratik
yaşam bulması için gerekli eksiksiz yasal ve hukuki zemini oluşturmasını
istiyor.
Ne ki, hiç şüphesiz esas ve köktenci çözüm
Kürt halkının kendi coğrafyasında otonomiden, federasyona, konfederasyondan ve
nihayet bağımsızlığa dek uzanan bir formatta statü sahibi olması, yani en genel
anlamıyla self-determinasyon hakkını elde etmesi, kendini yönetmesi ve kaderine
sahip çıkması ile olanaklıdır.
Öte yandan, Kürt dili ve kültürü evrensel
kültürün zengin bir parçasıdır. En başta BM ve bağlı kuruluşların, UNESCO'nun,
UNICEF'in bu yokedici saldırılar altındaki kültüre sahip çıkması gerekir. Toplumların
geleceği çocuklardır ve Kürtlerin geleceği olan Kürt çocuklar da bugün kendi
dil, eğitim ve kültürlerinden yoksun bırakılmışlardır. O zaman dünya çocuk
haklarını savunmak için kurulan UNICEF, ülkelerin dil, eğitim ve kültür
düzeyini yükseltmek için uğraş veren UNESCO bu konuyla ilgilenmeyi varlık
nedeni saymalı ve TC Devleti nezdinde girişimde bulunmalıdırlar. Yokedilmeye
çalışılan bir dünya kültür varlığıdır. O nedenle BM'yi, UNICEF'i, UNESCO'yu ve
yine Avrupa Birliği'ni ve bağlı dil ve kültür kuruluşlarını acil göreve
çağırmak Kürtlerin hakkıdır ve bu sese kulak verilmelidir, pratik gereği
yapılmalıdır.
Sözün en sonunda: Başta dil olmak üzere
toplam "Kültürel Haklar" kolektif haklardır ve organizeli, sistemli
ve de resmi bir eğitim programı içinde kolektiv olarak kullanılırsa bir etnik
topluluk bakımından yaşamsal bir anlam bulur. Kürtler açısından bu
gerçekleşmezse o zaman dramatik bir sonuçla karşılaşılır. TC Devleti Kürtlere
bu kötülüğü yapıyor ve bu temel ve doğal hakları tanımıyor. Böylece Kürt
halkına, Kürdistan'a karşı ağır insan hakları ihlali içindedir ve suçludur. TC
Devleti ne Kürtlerin özgürlük çığlığına, ne de humaniter ve demokratik dünyanın
ikaz ve öğütlerine kulak veriyor. O nedenle bu tribunalin [The Permanent
Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds] TC Devletine, mevcut uygulamalarına
uygun bir müeyyide ile karşılık vermesi, bu insanlık dışı politikalarını sonlandırması
ve Kürtlerle anlaşma yoluna gitmesi için çağrı yapması bir insanlık görevidir
ve halkım adına sizden bunu talep ediyorum.
ROJAN
HAZIM
15
Mart 2018, Paris
*
Kültürel Haklar-ROJAN HAZIM
15 - 16
Mart 2018, Paris
The
Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds
Tribunal
'in sayın savcı ve hakimlerine
15-16 Mart 2018'de Paris'te toplanan Tribunal'in ilk
günü yani 15 Mart 2018'de "Kültürel Haklar" konusunun uzman şahidi
olarak sunum yaptım.
Konuşmamı
bu ekle birlikte tekraren size sunuyorum.
Konuşmam
bittikten sonra heyetiniz soru sordu. Birtanesi özellikle "jenosid"
kavramı üzerineydi.
Size bu
konuyla ilgili olarak birkaç örnek vermek istiyorum.
Konuşmamda
özellikle 1925-Şark Islahat Planı ve 1936-Siyah Rapor'dan bahsettim.
Bu
planlardan iki alıntı sizin için aydınlatıcı olacaktır.
Önce
jenosit konusuna kısaca değinmeliyim.
Bugüne
dek jenosit üzerine öncelikle dile getirilen örnekler Nazilerin Yahudilere,
Türklerin Ermenilere, Irak'ta Saddam Hüseyin döneminde Halepçe'de Kürtlere
uygulanan büyük ve toplu katliamlardır.
Ancak
jenosit kavramı bugün sadece bu fiziki halk katliamlarıyla sınırlandırılmıyor
artık. Dil ve kültüre uygulanan ve asimilasyon boyutunu aşan yok etmeci kültürel
politikalar da pratikte jenosid sonucunu doğuruyor.
Dil ve
kültür canlı organizmalardır. Ulusların kimliğidir. Bir ulusun kimliği olarak
dil ve kültür yok edildiğinde aynı zamanda o etnik topluluk da yok edilmiş
oluyor. Bunun örneği Türkiye'de görülüyor. Ve bu bir devlet politikası olarak
uygulanıyor. Size Şark Islahat Planı ve Siyah Rapor'dan aktaracağım örnekler
bunun belgeleridir. Türk devleti asimilasyonist ve jenositçi pratik
uygulamalarının teorisini daha kuruluşunun ilk yıllarında yapmıştır. Yıllardır
bu politikalarla Kürt dili ve kültürünü yok etmek istiyor. Bunun adı
jenosittir, kültürel jenosittir.
Kürt
nüfusu 20 milyon olarak biliniyor Türkiye'de. Bugün Kürtçe konuşan nüfus 10
milyonun çok altına, yaklaşık 7 milyona düşmüştür. Hatta günlük yaşamında
Kürtçeyi kullanan nüfus daha aşağılara 5 milyon dolayına inmiştir. Bu erime
hızla devam ediyor. Çünkü sistematik eğitim imkanı verilmiyor Kürtlere. Dil ve
kültürün koruyucu dinamiği, garantisi eğitimdir. Anadil eğitiminden yoksun
bırakılan Kürtlerin dili ve kültürü korumasızdır ve yok ediliyor. Türk
devletinin bu sert asimilasyonist politikaları o denli acımasız devam ediyorki
sonuç olarak etnik kıyım meydana geliyor ki bunun adı literatürde jenosittir. 20
milyon olan Kürtlerin, kendi dil ve kültürlerini kullanan nüfusu 5 milyona ve
giderek daha alt rakamlara indiriliyorsa, bu yaklaşık 15 milyon Kürt'ün yok
edildiği, zorla Türkleştirildiği anlamına gelir ki bu tam jenosittir.
Sayın Tribünal,
Görüldüğü
gibi jenosid kavramı Kürtler bakımından duygusal bir tepki olarak kullanılmıyor.
Rakamlarla somut olarak ortaya koyuyoruz. Şark Islahat Planı ile Siyah Rapor'a
objektif olarak bakıldığında siz de aynı kanaate varacaksınız. Çünkü bu planlar
doğrultusunda yapılanların bugün meydana getirdiği sonuç trajiktir. 20 milyon
nüfuslu Kürtlerden, bugün sadece 5 milyonu Kürtçe konuşan Kürt nüfustan
bahsediyoruz. Dili ve dile bağlı kültür dinamiklerini kullanamayan, yaşayamayan
etnik topluluklar orijin olarak yok oluyor. Bunun sayısız örnekleri var
dünyada. Kürtlerin başına getirilen budur bugün Türkiye'de.
Türk
devletinin sözünü ettiğim planlarından alıntılar aşağıdadır.
Bilgilerinize
saygıyla sunarım.
ROJAN
HAZIM
14 Nisan 2018
Ek:
I.
Şark
Islahat Planı: 24 Eylül 1925
Bu plan zamanın Türk hükümetinin kararıyla hazırlandı.
Bu Kürtlerin Türkleştirilmesi ve yokedilmesi planıydı.
Özellikle şu maddelere bakılmalıdır:
Md. 5 Van şehri ile Midyat arasındaki hattın garbında
Ermeniler'den metruk araziye Türk muhacirleri yerleştirilecektir. Bunun için idare-i
örfiye mıntıkasındaki vilayette bulunan Ermeni emvali maliyece satılmayacak ve
hatta Kürtlere icar dahi edilmeyecektir. Yugoslavya’dan gelmekte olan Türk ve
Arnavutlar ile İran ve Kafkasya’dan gelecek teşkil edeceği, muhacirin,
evvelemirde Elaziz – Ergani – Diyarıbekir, Elaziz – Palu – Kiğı, Palu – Muş
arasındaki Murat Vadisi, Bingöl Dağı’nın şark ve cenubu ve Hınıs, Murat
vadileri, Muş Ovası, Van Gölü havzası, Diyarıbekir – Garzan – Bitlis hatlarında
iskan edilecek... Türk muhacirinin yerleştirileceği Ermeni emvalini vesaik-i
tasarrufiye ibraz edemiyerek ne sebeple olursa olsun işgal etmiş olan Kürtler
çıkarılarak geldikleri eski yerlerine iade veya arzu ettikleri garpte hükümetin
irade edeceği mahallelere naklolunacaktır. Yerleştirilecek Türkler'in,
Kürtler'in taarruzundan muhafazaları için tedabir-i mahsusa alınacaktır...
Md. 13 Aslen Türk olup Kürtlüğe mağlup olmaya başlayan
berveçhi ati Malatya, Elaziz, Diyarıbekir, Bitlis, Van, Muş, Urfa, Ergani,
Hozat, Erciş, Adilcevaz, Ahlat, Palu, Çarsancak, Çemişkezek, Ovacık,
Hısnımansur, Behisni, Arga, Hekimhan, Birecik, Çermik vilayet ve kaza
merkezlerinde hükümet ve belediye dairelerinde ve sair müessesat ve teşkilatta,
mekteplerde, çarşı ve pazarlarda Türkçeden maada lisan kullananlar evamir-i
hükümete ve belediyeye muhalif ve mukavemet cürmile tecziye edilirler.
Md. 14 Aslen Türk olan fakat Kürtlüğe temessül etmek üzere
olan bulunan mevkide ve Siirt, Mardin, Savur, gibi ahalisi Arapça konuşan
mahallerde Türk Ocakları ve mektep açılması ve bilhassa her türlü fedakarlık
iktiham olunarak mükemmel kız mektepleri tesis ve kızları mekteplere
rağbetlerinin suveri adide ile temini lazımdır.
Hassaten Dersim, tercihan ve müstecelen leyli
iptidailer açılmak suretiyle Kürtlüğe karışmaktan bir an evvel kurtarılmalıdır.
Md. 16 Fırat garbındaki vilayetlerimizin bazı
akvamında dağınık bir surette yerleşmiş olan Kürtlerin Kürtçe konuşmaları
behemehal men edilmeli ve kız mekteplerine ehemmiyet verilerek kadınların
Türkçe konuşmaları temin olunmalıdır. [Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklar,
Ileri Y.]
Zamanın
Başbakanı Ismet Inönü şöyle diyordu:
“Vazifemiz
Türk vatanı içinde bulunanları behemehâl Türk yapmaktır. Türklere ve Türkçülüğe
muhalefet edecek anasırı [unsurları] kesip atacağız. Vatana hizmet edeceklerde
arayacağımız evsaf [nitelikler] her şeyden evvel o adamın Türk ve Türkçü
olmasıdır” [Vakit, 27 Nisan 1925].
“Sadece
Türk milleti bu ülkede etnik ya da ırki birtakım haklar isteyebilir. Başka
hiçbir kişinin buna hakkı yoktur” [Milliyet, 31 Ağustos 1930].
Yine zamanın
Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt da şöyle buyuruyordu:
“Türk bu
ülkenin yegâne efendisi, yegâne sahibidir. Saf Türk soyundan olmayanların bu
memlekette tek hakları vardır. Türklere hizmetçi olma hakkı, köle olma hakkı.”
[Milliyet, 19 Eylül 1930]"
Keza zamanın
Içişleri Bakanı Şükrü Kaya bir gizli genelgesinde şöyle emrediyordu-11.01.1930:
"Türklüğe ve Türkçeye pay ve
paye vermek som Türklüğün ve münhasıran Türkçe knuşmanın, yalnız şerefli
olduğunu değil, maddeten kârlı olduğunu da kendilerine bilfiil
göstermek..." [Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklar, Ileri Y.]
II.
Siyah Rapor - 1936
“Türk camiası içinde kaynatmak istediğimiz
kimseleri Kürtçe yerine Türkçe diliyle konuşur hale getirmek icap eder...
Kültür merkezlerinin Türk kültürü aşılamak kabiliyetini arttırmağa çalışmak
lâzımdır. Yoksa Kürt de kendisine bir kültür bulmak yoluna girerse iş daha
müşkülleşir... Temsilin (asimilasyonun) süratle temini için Kürtçe konuşmak
meselesi üzerinde durmak lazımdır. Halkevlerinin, bilûmum münevverlerin, devlet
daireleri, müesseseleri memur ve müstahdemlerinin bilhassa vazife başında
Kürtçe konuşmasına katiyen müsaade edilmemelidir. İşi olan köylü Türkçe
bilmiyorsa bile, memur derhal onunla
Kürtçe anlaşmağa başlamamak, memur olmayandan bir tercüman getirmeğe mecbur tutulmalıdır.
Bu suretle yaratılacak müşkülât Türkçe meramını anlatmağa saik olacaktır.
Memurlardan Kürtçe konuşanlar, birincisinde
yazılı ihtar, tekerrüründe muhtelif nisbetlerle maaş kesilmesi, itiyat
edindiği halde memuriyetten çıkarılması cezalarile cezalandırılmalıdır..."
Birinci Umumî Müfettiş
A. B. Özmen [Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklar, Ileri Y.]
III.
Lozan antlaşması - 24 TEMMUZ 1923
Lozan
antlaşmasının ilgili maddelerinden [39. md *] Kürtler yararlandırılmadı. Tabii
özellikle müslüman olmayan Ezidi Kürtlere hiç uygulanmadı bu maddeler. Zamanında
nüfusları binlerle ifade edilebilecek Ezidi Kürt vardı ve bunlara Kürtçe anadil
eğitim hakkı verilmediği gibi fiziki katliama maruz bırakıldılar, zorla
göçertildiler ve bugün nüfusları binin altına düşmüştür. Oysa 41. maddeye [**]
göre "müslüman olmayan azınlıklara" olduğu gibi, müslüman olmayan
Ezidi Kürtlere de anadil eğitim hakkı tanınmalı ve pratik gereği yapılmalıydı. Ama
inançları islam olmasada sırf Kürt oldukları için bilinçli olarak bu haktan
mahrum bırakıldılar.
[*]
Madde 39.
"... Her hangi
Türkiye tebaasının gerek münasebatı hususiye veya ticariyede, gerek din,
matbuat veya her nevi neşriyat hususunda ve gerek içtımaatı umumiyede her hangi
bir lisanı serbestçe istimal etmesine
karşı hiç bir kayit vaz'edilmeyecektir.
Lisanı resmî mevcut
olmakla beraber, Türkçeden gayri lisan ile mütekellim bulunan Türk
tebaasına mehakim
huzurunda kendi lisanlarını şifahî surette istimal edebilmeleri zımnında
teshilâtı münasibe ibraz olunacaktır."
[**]
Madde 41.
"Tedrisatı umumiye hususunda, Türkiye Hükûmeti gayri
müslim tebaanın mühim bir nisbet dahilinde
mütemekkin oldukları şehirler ve kazalarda bu Türk tebaasının çocuklarının
iptidaî mekteplerde kendi lisanlariyle
tahsil etmelerini temin zımnında teshilâtı münasibe ibraz edecektir..."
***
Ingilîzîya wê:
English version:
Testimony on “Cultural Rights of the Kurdish people in Turkey”
by ROJAN HAZIM
Prepared for the Permanent Peoples
Tribunal on Turkey and the Kurds.
Convened on 15-16th March 2018 in
Paris
———————————————————————————
Esteemed Tribunal,
The initiation of this tribunal is of paramount
importance. I am thankful to the organizers. First and foremost, I would like
to dedicate the following testimony to the three defenders of Kurdish language
and cultural rights, Sara Sakine Cansiz, Rojan Fidan Dogan, and Ronahî Leyla
Saylemez, who were killed in Paris on October 9th 2013 by intelligence agents
of the Turkish state. I
condemn the occupation of Afrin by the Turkish state. Solidarity should be
shown with the struggle for freedom seen in Afrin and by other peoples of
Kurdistan.
Due to time constraints of this session, it will be
difficult to adequately exemplify and wholly unfold in detail the eradication
policies pursued by the Turkish state towards Kurdish language and culture.
Further, due to time constraints I will abstain from explaining the theoretical
underpinnings of the subject of language and culture in national identity,
since many among the panel and audience today are familiar with these concepts.
However, I will start with one basic fact: As a
country, Kurdistan is occupied and annexed by the Republic of Turkey as a
colony, and the Kurdish people is currently persecuted within the framework of
this racist and conservative system. This suffices in explaining the actual
situation at hand. Accordingly, our field of analysis is a political situation
where Kurdistan and the Kurdish peoples’ are penalized by way of restrictions
and sanctions on geography, language, and culture. This is the status of Kurds
in Turkey. In the duration of the talk I will be delivering today, the most
frequent words you will hear, will be “forbidden” and “oppression”. This may
seem repetitive and displeasing, however it is the current political reality
which we are witnessing.
The current session’s subject is that of “cultural rights”.
For any people, polity or community, cultural rights are its foundation, its
cause for existence and its natural rights.
Within the concept of cultural rights, language is the
dominant element. The decisive element which colours and shapes the foundation
of the culture; it is the artery of said culture; it is the bedrock of said
culture. Any peoples’ original culture starts with its language. Therefore, I
will analyze the subject of cultural rights through the lens of language as a
primary component. Accordingly, it is important to acknowledge that in the 21st
century, the word “Kurdistan” in itself still invokes denial and dismissal.
Consequently, the very term “Kurdistan” is forbidden for describing a
geographical area. The Kurdish language is still denied status as a nation’s
language. Systematic education in the Kurdish language is illegal. Efforts by
Kurdish-speaking academics and communities in providing mother-tongue education
outside of state institutions have been consistently and systematically
obstructed.
Of the entire mosaic which lies at the foundation of
Kurdish culture: the traditional national clothing, Kurdish cuisine, Kurdish
music, theatre and arts in general herein folklore, customary dances, poems,
epics and sagas, and even sports types, we have seen decisive Turkification and
assimilation practices by the dominant official language and culture in Turkey.
Most importantly, the Kurdish nation’s reasons for
existence, its identity and cultural markers as crucial as the Kurdish language
is being mangled through a machinery of assimilation policies.
The original names of Kurdistan’s villages and cities
were put through a process of Turkification and their Kurdish names forbidden.
The Turkish state is premeditatedly and insistently denying the existence and
collective rights of the Kurdish identity. Kurdish names are still considered
an at-risk issue.
Accordingly, the full spectrum of cultural rights
which identifies Kurds as distinctly Kurdish are seen as potentially dangerous
by the Turkish state, which relies on employing sanctions to counter the
perceived threat.
In today’s Turkey, the on-going operation of a Kurdish
television channel is no insurance of the Turkish state being lax on the issue
of assimilation. On the contrary, the state-owned Kurdish channel serves the
function of removing the on-going interpretation and reproduction of Kurdish
language and culture out of the hands of the Kurdish communities and
into the hands of the Turkish state. Consequently, the
Turkish state has created its own space for interpretation of Kurdish culture
and are using it as a vehicle for furthering the government’s own world views.
Through these numerous bans and sanctions, the Turkish state has effectively
cut the arteries and veins and obstructed the blood circulation of the cultural
body politic, and accordingly bringing an entire nation to the brink of
devastation.
The heavy-handed language and culture policies enacted
by the Turkish state are paving the way for assimilation and genocide.
Today, the Kurds are subject to the likes of the same
genocidal policies employed by the Turkish state in the 20th century against
various peoples’ in those same areas. This has been continuous state policy
since the inception of the Turkish state. Sources of this state policy practice
can be found in the Eastern Reform Plan of 1925. In this
context, the seemingly neutral term ‘reform’ was used by state officials in the
more stern sense of ‘disciplinary action'. The Black Report of 1936 had the same disciplinary and
regulatory purpose. Of course, many more reports were written. With these
policies, Kurds were displaced from the ancestral lands and massacres
committed. I cannot elaborate on the details during the short timeframe of this testimony. At the very least, I will recount an
anecdote from that time period, when Kurdish-speaking citizens were charged
with a fine of 5 cents for each utterance
of a Kurdish word. The anecdote clearly showcases
the mentality of the Turkish state.
A Kurdish man from the town of
Hakkarî, well-kown by myself, was sent to the market by his employer to buy
cinnamon “darçîn” [1929-1930]. The Turkish translation is tarçın. As the Kurd
was on his way to the market, he was well aware that by saying “darçîn” at the
grocery store, he would be fined. Therefore, he translated the word directly to
Turkish in his head, asking in Turkish for the “Chinese tree,” which is the
direct literal translation. The grocery store clerk denied having ever heard
about Chinese tree, forcing my relative to return to his employer empty-handed.
These were the kinds of tragicomic everyday experiences and harassments
experienced by Kurds and created by the Turkish laws banning the Kurdish
language.
The Eastern Reform Plan of 1925 did not only reconfigure
life and customs in Kurdistan. The reform plan also regulated the displaced
Kurds who were forcibly settled in western Turkey. As an example, Kurdish women
were assigned to compulsory Turkish language courses. Some of these legal
regulatory frameworks still exist to this day along with the mentality of
administering state policies on its citizens.
The demographic composition of Kurdistan is being
altered through forced state policies. Citizen are being displaced and forced
to migrate. As is ostensibly the Turkish state’s objective, the Kurds are
sought displaced and resettled away from their ancestral lands. Currently,
Syrian refugees and migrants of Arab and Turkmen descent are being relocated to
the Kurdish areas in order to enact a shift in the demographic composition of
the areas.
Under the guise of archeological surveys, precious and
historic artefacts are being dispossessed and relocated from Kurdish lands.
Under the guise of innovation, river dams are being built upon the rivers of
Kurdistan, which are flooding historic human settlements, historical
architecture, crops which are the lifeline of local villagers and other roots
of the Kurdish culture. By forcibly displacing the local population and sending
them to western Turkey, local histories are vanishing and sources of cultural
history are vanishing.
The green areas of Kurdistan, the forests, mountain
tops, fields have been devastated. And with them, the cultural signifiers they
represented and livelihoods they protected have vanished. The ancient modes of
life such as nomadic, seasonal migration and the socio-economical structures
which have colored the history of the Kurdish people, are vanishing.
The Turkish state does not fulfil its responsibilities
and obligations of international conventions in terms of language and cultural
rights.
A few examples:
To this day, Turkey fails to uphold the Universal
Declaration of Human Rights, the International Covenant on Economic, Social and
Cultural Rights, the Convention on the Rights of the Child, and EU’s the
Copenhagen Criteria.Turkey has failed to ratify the European Charter for
Regional or Minority Languages in order to avoid supporting Kurdish-language
education in Turkey. Ankara also defies the European Local Government Autonomy
Charter in order to avoid ceding representational power to various regions.
Turkey even fails to uphold basic conditions of the Lausanne treaty of 1923.
To this day, it is still forbidden to speak freely in
Kurdish, to write in Kurdish,
to receive systematic education in Kurdish, live in accordance with Kurdish traditions and customs, and even to dress
up in traditional Kurdish clothes is seen as risky and treated as a dangerous
political activity. Publicizing and writing in Kurdish is equally handcuffed
between the triangle of police, judges and prison services.
As an individual who continues to
experience the sanctioning and regulation of the Kurds in the Turkish state
towards oneself, I find the Turkish state guilty. Through its oppressive state
policies, Turkey is committing a grave crime.
Turkey is enacting disreputable laws
on its own population of 20 million Kurds. Equally oppressed are the forcibly resettled Kurds who now live in Turkey’s
largest cities as diaspora groups. The current assimilation policies targeted
at language are so efficient that the population in the largest territory of
Kurdistan is suffering under immense effects of assimilation. Especially in the
northern and western parts of the territory. In its southeastern and
southwestern corners, these assimilation dynamics have been further emboldened.
In addition to traditional government policies, this
assimilation process is carried out effectively through radio and television.
It is a pain-staking acknowledgement for the Kurds, but today the Kurdish-speaking
population of Kurdish has dropped from 20 million to well below 10 [ten
million].
Of course, as a main factor in the abandonment of the
Kurdish mother-tongue, there is a story to be told within the Kurds' detachment
from their own language and culture, which is a reaction formed due to the
psychology of fear. Or in other words, the auto-assimilation, but the main
reason for this is the policies of repression, fear and silencing which is
enacted by the Turkish State.
As Kurdistan and Kurds are kept oppressed by way of
laws, military and law enforcement methods, it becomes clear that this is a
crime against humanity and the starkest violation of human rights.
Intellectuals, writers, journalists, artists, socio-political,
socio-cultural and socio-economic organizations that express these basic and
natural rights on behalf of the Kurdish people and the general public are under
state pressure. Prisons are filled with thousands of Kurdish rights advocates.
Consequently, to reiterate myself:
Not only is the Turkish state violating the Kurdish
nation’s cultural rights, it is eradicating them.
In other words, the Kurdish language is confronted
with a process of eradication. A planned, programmed and systematic Kurdish
education process is not put into practice. The status of the Kurdish language
is limited to a local language only. Every day, the sphere of public debate and
room for interpreting and building upon the Kurdish language are becoming
narrower due to constant political pressure
and legal intimidation. Where and how can the Kurdish language find a chance to
survive under these conditions? How can the intertwined cultural processes inherent in the
living language continue their existence?
The following has become clear: within the context of Turkish
cultural imperialism, assimilationist and genocidal practices applied to
Kurdish culture, and restrictions on general Kurdish education, the Kurds and
the Kurdish language are consumed and ingested by the Turkish state as
soon-disappearing ethnic community. Yet we must remember that language and
other cultural components are the
expression of the ethnic identity of the Kurdish people. And currently, some
powers are seeking to destroy Kurdish identity by assimilating it into an
already dominant national identity.
The Turkish state is applying Turkish
ethnocentrism to the Kurdish people today. The purpose
and practical end of this aim is to transform the Kurdish culture into a
nostalgic remembrance of Kurdish by use
of the geographical labels Eastern and Southeastern. This was enacted though
the application of methods of genocide, dispersing collective relationship structures and systematic erosion of the consciousness of the
Kurdish society by assimilation over time, removing the collective rights ground
from the middle and ultimately destroying the Kurds as a nation in the Turkish
ethnic collective just as it was done to the Lazs in the Black Sea.
By following these negative policies, Turkey has
transformed its own soil and history to the graveyard of ethnic-cultural
peoples.
So, will this situation continue? Of course not!
Surely, the Kurds are struggling against this
political reality and seek to counter it through emitting constant pressure
against it. The Turkish state does not accept pragmatic, democratic and
peaceful activities undertaken by the Kurds in
order to solve this serious problem. No, these are
either rejected or prevented by other pressure mechanisms. In the face of this
position of the Kurds, the Turkish state has no other approach than pressure,
violence, torture, arrest and state terrorism.
But this issue needs to be resolved in some way.
For this reason, despite of all their
sufferings, Kurds need to adhere to international law and treaties in the short
term and urgently create a legal foundation for the consistent and institutionalized
pursuit of a settlement in the name of a solution. Similarly, Kurds must
respect the basic rights of the people neighboring with the Turkish people
whose primary language and cultural rights come and respect they want the
rights to form the full legal and legal ground necessary for a permanent and
practical life.
Furthermore, the Kurdish language and culture is part
of universal cultural heritage. At first, the United Nations and its affiliated
institutions UNECSO and UNICEF should stand firm in support of the cultures
which are threatened by destructive forces.
The future of any community is its children. And the future of the Kurds
is dependent on its children obtaining knowledge of their own language and
culture. This calls upon UNICEF, an organization created with the intent of
protecting the rights of children, and UNESCO, which works for raising the
standards for education in cultural and linguistic affairs of nations, to
engage with the Turkish state on this issue.
What we are seeing, which is sought eradicated, is
part of world culture. Therefore, it is the right of the Kurdish peoples to
call upon the UN, UNICEF, UNESCO and the European Union’s affiliated language
and culture boards to act against this state practice.
Cultural rights are collective rights. And if sought
enhanced through an organized, systematized and official program, these rights
can be used to create a healthy foundation for an ethnic community. For Kurds,
these conditions are not present yet. And if these conditions do not materialize
soon, it will be detrimental for Kurds as an ethnic community. The Turkish
state is perpetrating this injustice against the Kurds and thus violating the
Kurds’ fundamental and universal rights. Thus, it is guilty of human rights
violations. The Turkish state does not listen to the Kurds’ cry for freedom nor
the humanitarian and democratic world’s warnings and advices. Therefore, it is
the humanitarian duty of the Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds to respond to the Turkish State with a sanction appropriate to
its current practices with the aim of ending these inhuman policiesand seeking a settlement with the Kurds. In the name of my people, I kindly ask this from
you.
ROJAN HAZIM
March 15th 2018, Paris.
*
*
Cultural Rights – ROJAN HAZIM
15 - 16 March 2018 in Paris, France
The Permanent Peoples Tribunal on Turkey and the Kurds
|
Honourable Madams/Sirs of the Permanent Peoples
Tribunal on Turkey and the Kurds,
On March 15th and 16th of this year, the Tribunal
convened in Paris. I was invited as an expert witness to speak on the on the
issue of Kurdish peoples’ cultural rights. I delivered my testimony on the
Tribunal’s first day. Kindly, accept the full testimony attached to this email.
As my testimony came to an end, the panel asked a
number of questions for further clarification. One of these questions evolved
around usage of the term ’genocide’. Below, I will elaborate on the matter as well as
provide several historic examples of this practice.
In my testimony, I specifically mentioned the Eastern
Reform Plan of 1925 [Planê Isleheta Şerqê ya 1925ê] and the Black Report of 1936 [Rapora Reş ya 1936ê]. I trust you will find the following examples
enlightening. Firstly, however, I will expand on the usage of the term ’genocide’.
To this day, the perennial examples of genocidal
practice brings to mind images of the systematic eradication policies devised
and implemented by Nazis on Jews during the Second World War, by Turks on
Armenians during the fall of the Ottoman Empire, by Saddam Hussein on the Kurds
of Halabja during the Anfal military campaign of 1988.
Yet, the usage of the term ’genocide’ stretches beyond these
physical acts of eradicating
scores of living, civilian human bodies. It may also be classified as genocide
when states devise policies which aim at systematically erasing languages and
cultures through practices of assimilation or
displacement.
Language and culture are living organisms. Together,
they are the building blocks of the identities of nations. As they are integral
parts of national identity, the eradication of language and culture result in
the eradication of the collective identities of populations. We are seeing this
in Turkey. And this is being implemented directly through state policies. The
Eastern Reform Plan of 1925 is historic evidence of exactly this practice.
The reform plan was devised concurrently with the
Turkish state’s initial theorising of its
assimilationist and genocidal practices. For years, these state policies
were aimed at eradicating the Kurdish language and culture. The correct term
for this is genocide, cultural genocide.
The Kurdish population in Turkey is estimated at 20
million. However, the Kurdish-speaking population is well below 10 million individuals,
and has been reduced to nearly 7 million according to estimates. Further, the
Kurdish population speaking Kurdish on a daily basis is thought to be 5 million
individuals. This reduction is happening at a heightened pace. Especially
because the Kurds in Turkey are not allowed systematic education in their
mother tongue. The institution of education is the only instrument for
safeguarding culture and language; the only guarantee for their continued
survival and development.
Due to them being denied mother tongue education, the Kurds of Turkey are unable to
preserve protect their language and culture, and risk losing it altogether.
These severe assimilationist policies enacted by the Turkish state amount to
ethnic harassment, a practice which is considered a central component of
genocide in the academic literature. If the population of 20 million Kurds,
using their own language and culture, is reduced to 5 million and increasingly
lower numbers, it means that about 15 million Kurds have been forced into
Turkification through systematic suppression of their cultural rights to mother
tongue education. This amounts to cultural genocide.
Esteemed Tribunal, as you will see the ‘genocide’ term is
not being used solely as an emotional reaction by Kurds.We are putting forward
only facts. Regarded through an objective lens, you will reach the same
conclusion by reading the “Eastern Reform Plan” (1925) and the “Black Report” (1936). The results of
these two action plans are truly tragic. We are talking about a Kurdish
population of 20 million of which only five million speak Kurdish.
Ethnic communities who are cut off from practising
their languages and the cultural dynamics tied to their mother tongue are
destined to vanish. There are numerous examples of this all around the
globe. This is exactly the plight of the
Kurds in Turkey. Below, you will find
excerpts from the above mentioned action plads of the Turkish state. Kindly presented
for your information.
ROJAN HAZIM
April 14th 2018
Appendixes
In the following pages you will find the excerpts from
official legal documents devised in the early years of the Republic of Turkey.
Especially the Eastern Reform Plan (Appendix A) and the Black Report (Appendix B) which were instrumental
in the cultural genocidal practices targeting the Kurds of Turkey. They were
two sides of the same state policy aimed at Turkifying the disparate ethnic and
cultural communities in Turkey. Finally, excerpts of the Lausanne Treaty
(Appendix C) are also presented.
Appendix A
Kindly, find below excerpts from the Republic of
Turkey’s Eastern Reform Plan: September 24th 1925. This plan was created by the
then-incumbent government of the Republic of Turkey. The aim of the plan was
the assimilation and Turkification of Kurds in Turkey. Especially the following
articles are of importance.
[Official law decree, report and minutes.]
Article 5
Turkish returnees [who were part of population
exchanges with Greece] will be located in the plains between cities of Van and
Midyat. They will be housed in buildings abandoned by the Armenians. Hence, the
Armenian real estate located in this administrative district will not be sold
to government agencies. Kurds will not be included?
The Turks and Albanians returning from Yugoslavia; the
returness from Iran and Caucasus wil be housed in Elazig, Ergani, Diyarıbekir,
Elazig, Palu, Kiğı. Housing will also be provided in the Murat valley between
Palu and Muş, as well as the southern Bingöl mountains and town of Hınıs, Muş lowlands, Van lake basin, and along the beltway
between Diyarbakir, Garzan, and Bitlis. The Turkish returnees will be provided
lodging in [local and abandoned] Armenian real estate. If, for some reason, the
current Kurdish occupants cannot prove ownership upon request, these will be
relocated and put under state supervision. The Turks who will receive housing
per state decree will retain the right and privilege to assault Kurds who
resist.
Article 13
Pertaining to those [citizens] who are originally
Turks, but are being succumbed to Kurdishness, in the central and rural areas
of Malatya, Elaziz, Diyarıbekir, Bitlis, Van, Muş, Urfa, Ergani, Hozat, Erciş,
Adilcevaz, Ahlat, Palu, Çarsancak, Çemişkezek, Ovacık, Hısnımansur, Behisni, Arga, Hekimhan, Birecik, Çermi.
If [citizens] in these areas, in the administrational state or municipal
offices, schools, markets, bazaars, are found to be speaking a different
language other than Turkish, they will be indicted with plotting against the
state authorities and punished accordingly.
Article 14
Pertaining to those [citizens] who are originally
Turks, but are being succumbed to Kurdishness, in the central and rural areas
of Siirt, Mardin, Savur, in neighbourhoods where Arabic is spoken, [citizens]
and [municipal authorities] are implored to open Turkish Hearths associations
[an ethno-nationalist Turkish political group] and language schools. [Local
authorities] are implored to establish excellent girls’ schools and ensure that
girls are pleased with those schools. Especially in areas of Dersim, local
authorities are implored to urgently establish boarding schools in order to
rescue children from the influence of Kurdishness.
Article 16
In our governorates bordering the Euphrates river, the
scattered settlements of Kurds must be immediately banned from speaking Kurdish
and girls’ boarding schools must be established for ensuring the [local
Kurdish] womens’ proficiency in Turkish.
[Official law decree, report and minutes.]
Then-incumbent prime minister Ismet Inönü is quoted with saying:
“Our mission is to transform everybody within the
Turkish Nation in to a Turk. We will violently confront anybody who oppose
Turks and the Turkish identity. The most important characteristics of the
servants of the Nation is above anything else that they are Turks and Turkish
nationalists” (Vakit newspaper, April 27th 1925)
“In this country, only the Turkish community is
permitted to demand certain ethnic or racial rights. No others have the right
to ask for such a thing” (Milliyet, August 31st 1930)
The then-incumbent Justice Minister Mahmut Esat
Bozkurt would state the following:
“The Turk is the sole master and the patron of this
country. Those who are not of pure Turkish descent have only the right to be
the servants and the slaves of Turks”. (Milliyet September 19 1930)
Also, the then-incumbent Interior Minister Şükrü Kaya would dictate the following in a confidential circular -
January 11th 1930:
"We need to
show our citizens that the importance and value of Turkish and Turkishness is
not merely limited to being honourable, but that it also beneficial in material
terms". This was made possible through the provision of higher salary for civil
servants who spoke fluent and correct Turkish as well as making
administrational processes easier for Turkish-speaking citizens, while making
bureaucracy full of hurdles for non-Turkish-speaking citizens.
[Official law decree, report and minutes.]
Appendix B
Excerpt from Black Report (1936) as written by First General Inspector A.B Özmen.
"The individuals which we want to melt into the
Turkish community are speaking Kurdish instead of speaking Turkish (...) It is
imperative that we seek to bolster the ability of cultural centers to convey
and implement Turkish culture. Otherwise, the Kurd [sic] could find its own
culture, which may complicate the matter for us.”
For the rapid implementation of assimilation, it is
imperative to focus on the matter of Kurdish speak.
Employees, especially those on duty, in community
centres, all intellectuals and scholars, in government offices and public establishments must
never be allowed to speak Kurdish.
If a villager with an errand is unable to speak
Turkish, the relevant official, rather than engaging him in Kurdish, must
provide a translator.
The difficulties that arise from this situation will
create sufficient incentives for the villager to explain himself in Turkish.
Public officials who speak Kurdish must be punished
through either a written warning, salary cuts or even dismissal if makes a
habit of it”.
[Official law decree, report and minutes.]
Appendix C
The Lausanne Treaty - July 24th 1923
The Kurds did not benefit from the relevant articles
of the Lausanne Treaty [Article 39]. Of course, especially the non-Muslim
Yezidi Kurds were entirely kept from being beneficiaries. Then, the Yezidi
Kurds’ numbers were counted in the thousands, but they were robbed of mother
tongue rights as well as being subjected to outright massacres, forced
deportations bringing their numbers below one thousand today.
Despite the fact that Article 41 of the Treaty
provided them with the rights of education in their native tongue as a
non-Muslim minority community. However, for being Kurdish their community's
religious profile and their rights were deliberately disregarded due their
Kurdish identity.
Article 39
Turkish nationals belonging to non-Muslim minorities
will enjoy the same civil and political rights as Muslims. All the inhabitants
of Turkey, without distinction of religion, shall be equal before the law.
Differences of religion, creed or confession shall not prejudice any Turkish
national in matters relating to the enjoyment of civil or political rights, as,
for instance, admission to public employments, functions and honours, or the
exercise of professions and industries. No restrictions shall be imposed on the
free use by any Turkish national of any language in private intercourse, in
commerce, religion, in the press, or in publications of any kind or at public
meetings. Notwithstanding the existence of the official language, adequate
facilities shall be given to Turkish nationals of non-Turkish speech for the
oral use of their own language before the Courts.
Article 41
As regards public instruction, the Turkish Government
will grant in those towns and districts, where a considerable proportion of
non-Moslem nationals are resident, adequate facilities for ensuring that in the
primary schools the instruction shall be given to the children of such Turkish
nationals through the medium of their own language. This provision will not
prevent the Turkish Government from making the teaching of the Turkish language
obligatory in the said schools. In towns and districts where there is a
considerable proportion of Turkish nationals belonging to non-Muslim
minorities, these minorities shall be assured an equitable share in the
enjoyment and application of the sums which may be provided out of public funds
under the State, municipal or other budgets for educational, religious, or
charitable purposes.The sums in question shall be paid to the qualified
representatives of the establishments and institutions concerned.