Cîranîya baş - ROJAN HAZIM

Di jîyanê da hindek tişt hene ku bêyî xwastin û bêyî hilbijartin û tercîhkirina mirovî pêktên. Peydabûna mirovî bi xwe jî yêk ji van bûyeran e. Çu kes dayîk û babê xwe bi daxwaza xwe nahilbijêre. Mirov ji prosesa xwezayî ya gihiştina hev ya dayîk û baban çavê xwe vedike dinyayê. Yên ku bûyîne binasê hatina mirovî ya dinyayê, êdî ji alîyê bîyolojîk ve yêk dayîk e, yêk jî bab e. Bi timamî wekî vê prosesa peydabûna mirovî nebe jî, cîranbûyîn jî bi giştî ne bi daxwazê ye. Şertên jîyanê vê yêkê kivş dikin. Di jîyana gundewarîyê da, mumkun e ku imkanê mirovî hebe ku cîranê xwe hilbijêre anjî bibe cîranê mirovekî bi dilê xwe. Lê belê, ev imkane di jîyana şehrewarîyê da hergav ne mumkun e. Li bajêrekî mezin xaneyeke di apartmaneke pirqat da mirov û qismetê xwe ye. Razî bî razî nebî, kî bû cîran ew e.

Eve di hevtixûbîya xelk û welatan da jî wisa ye. Çu xelk, xelkekî dî bi rizaya xwe wekî cîran nahilbijêre. Şertên polîtîk, sosyolojîk, cografîk û demografîk tayînker in di vî warî da. Bo nimûne; Kurda ev cîranên xwe yên îro bi rizaya dilê xwe nehilbijartine, bo xwe nekirine cîran. Tirk ji çol û beyarên ”Çîn û Maçînê” li ser pişta hespokên xwe hatine, digel welatê me welatên gelek xelkan jî dagîr kirine û xwe bi darê zorê kirine cîran!. Cîranbûyîna Ereban jî wisa ye û bi şerê islamî xwe gihandine ber tixûbên Kurdan. Belêm ev cîranetîya van xelkên serdest bêyî dil pêkhatibe jî îro êdî bûye realîteyek mixabin. Ji bilî cîranbûyîna bêdil, ev cîranetîye bûye îşkence û toka mirinê jî di stuyê xelkê Kurd da. Anku cîranetîyeke jahrîn. Digel vê rastîyê jî Kurd ne dijî cîranîya van xelkan in. Lê bi vê cîranîya nemirovî û zalimane jî qayîl nînin. Kurd li cîranîyeke dostane, cîranîyeke wekhevane, cîranîyeke azadane û cîranîyeke aştîyane digerin.

Gotineke klasîk e di lîteratura çepgirîyê û bi giştî bîr û hizira humanîter da: Biratîya xelkan!. Wekî gotineke abstrak helbete xweş e û herweha xweş jî tête ber guhî. Lê eve di rastîya jîyanê da çu cara manayeke konkret îfade nake û di jîyana Kurdan da jî çu cara cihê xwe negirtîye. Bi taybetî bi navê xelkên serdest yên cîran, rêvebirîyên polîtîk, hukûmetan ev ”edebîyata biratîyê” bi armanca berjewendîyên xwe yên serdestî û dagîrîyê gelek hostane bi kar înane û hêj jî tînin. Dîsa ev rêvebirîyên dagîrker û kolonyalîst ”hevdînî”yê jî di çarçoveya vê ”birayînîya ne birayane” da bi kar tînin: ”Em birayên musulman in”!. Dagîrker van gotinên sihrî ”birayînî” û ”hevdînîya islamî” bîst û çar seet wekî benîştî di devê xwe da dicûn û dixwûnine serê mirovê Kurd!. ”Birayînî” û ”hevdînî”ya di ferhenga wan da manaya ku Kurd jî jê istifade bikin, xêrekê jê bibînin nade. Manaya ku ew têdigihin ev e: ”Em bira ne, em musulman in, ferqa me ji hev nîne, lê şubî me bin, bibine em”! Anku ”bibine Tirk”, ”bibine Ereb” û ”bibine Faris”!. Tiştê ku ew ji birayînî û hevdînîyê têdigihin ev e!.

Di vî warî da Tirk ji hemûyan pêşvetirin!. Tirka ji bo vê ”edebîyata birayînîyê” gelek teorî jî afirandine: ”Kurd birayên me ne, çiku di eslê xwe da Tirk in!” Vê gotinê jî têra nekirîye wisa gotine: ”Kurd Tirkên eslî ne!” Û ya herî balkêş jî gotina ”Kurd Tirkên çiyayî ne!” ye. [Ji xwe em qet ji wê komedîya ku goya navê Kurd ji ”kartkurta li ser rêveçûna befrê” peyda bûye behs nekin!]. Gava Kurdan wacibên birayînîyê ji wan xwastin jî, bersiva wan hazir e: ”Aa eve çi ferq û cudahîye hûn dikin. Em hem bira ne, hem jî dînê me jî yêk e!” dibêjin bi rûçirîyeke mezin. Di ”birayînî”ya wan da cihê ”wekhevî”yê nîne. ”Heq û huqûqê birayînîyê” di deftera wan da nayê nivîsîn. Ya wan birayînîyeke zupûzuha ye!. Ev birayînîya bêmana û pûç ji alîyê Ereb û Farisan ve jî tête dubare kirin.

Helbet zikê Kurdan gelekî têr e ji van gotinên xir û xalî! Çi birayînî? Di birayînîya tinê bîyolojîk da jî ”wekhevî”, ”heq û huqûq” kamilen nîne, heta ku di ”birayînîya Tirkan, Ereb anjî Farisan ya destkir [sûnî]” da hebe. Di serî da Tirkan û hemû dagîrkerên dî pêkve istismara ”birayîni”yê kirine heta îro û ew dilsaxî û naîvîya Kurdan bi niyeteke gelek xirab dijî Kurdan bi kar înane. Lewma Kurd li birayînîyê nagerin û divêt negerin jî. Birayê ku di serî da ziman û nasname û hemû hebûnên dî yên xwumal jê hatine standin çi reng bira ye? Êdî çu hukmê vê birayînîya ku Tirkan û dagîrkerên dî avêtine ber Kurdan nemaye. Birayînîya ku dagîrker jê behs dikin, bi gotina amîyane, ”bi timamî direw e”!.

Başe Kurd li çi digerin? Kurd li cîranîyeke baş, cîranîyeke wekhevane, cîranîyeke dostane, cîranîyeke azadane û cîranîyeke aştîyane digerin û divêt bigerin. Kurd îro hem ji alîyê cografî ve, hem jî ji alîyê sosyolojîk û demografîk ve digel Tirkan û xelkên dî yên serdest cîran in. Lê belê, cîranîyeke bêmaf, bêhuqûq, newekhev, zalimane û neyarane heye îro. Lê Kurdan prosesa guhorîna statuya kevin daye dest pê kirin û êdî ev şîre meyîye. Dîroka ku serdestan bi direwa ”birayînîya ne birayane” nivîsî îro ji alîyê Kurdan ve hatîye pûç kirin. Kurdan ew ”edebîyata direwîn ya birayînîyê” serûbin kirîye. Cîranîya bi rastî cîranî êdî ji teref  Kurdan ve tête ava kirin. Vê prosesê dest pê kirîye û heta cîranîya li ser bingehê serxwebûnê pêktêt jî dê dom bike. Statuya ku îro li başûra Kurdistanê [Kurdistana Federal] pêkhatî jî rengekî vê cîranbûyînê ye. Eve dê li parçeyên dî jî pêkbêt û ew roj jî ne dûr e. Ji bo pêkve man anjî pêkve jîyana digel van xelkên serdest, îlla gotina ”birayînî”yê hewce nîne. Di nav statuyeke otonom, federal, konfederal da jîyan anjî avabûneke cuda wekî dewleteke serbixwe bi ”birayînî”yê ve girêdayî nîne. Kurd bi cîranîyeke baş jî dikarin bi van xelkan ra li rex hev gelek aştîyane bijîn.

Kurd divêt ji vê kompleksa ”birayînîyê” xwe xilas bikin û vê ”edebîyata birayînîyê” terk bikin. Têkilîyên ji bo cîranîyeke baş esasen pêdivî ne. Bo bi hev ra jîyaneke azadane, wekhevane, aştîyane û yarane, bo pêkve jîyaneke li ser esasê cîranîyeke baş divêt xebat bête kirin û têkoşîn bête dan. Divêt gelek aşkera ji dewlet û xelkên serdest ra bête gotin ku, em Kurd cîranîyeke kamilen baş dixwazin. Statu çi dibe ferq nake, otonomî be, federasyon be, konfederasyon be anjî serxwebûn be, Kurd cîranîyeke wekhevane, azadane, aştîyane û dostane dixwazin. Avakirina cîranîyeke baş bi vî rengî mumkun e û divêt mumkun bikin.

ROJAN HAZIM

25 Çirî [Oktober] 2010
Di rojnameya WAR-Duhok da hatîye weşandin.

Aştî - ROJAN HAZIM

Gotineke ku Kurd çu cara ji devê xwe kêm nakin ”Aştî” ye. Dibe ku mirov vê yêkê wekî paradokseke Kurdan jî bibîne. Ji ber ku Kurd di nav xwe da ne aşt in ku aştîyê li dora xwe bibînin. Lê dîsa ve Kurd gotina ”aştîyê” gelek bi kar tînin. Di gihiştina ”aştîyê” da şik têda nîne ku Kurd ji dil in. Çi li nav xwe be, çi jî li dora xwe be vê yêkê dixwazin. Çiku Kurdan ji rewşên ji aştîyê dûr gelek kêşaye. Xirûcir û vekêşkanên navxweyî jîyan li Kurdan heram kirîye. Ji nav malê heta nav eşîrê, ji gund heta bajêr, ji cîhana polîtîk heta ya ronakbîrî, bûyerên ku jîyanê bi gotina herî sade ”nexweş” bikin gelek bi serê Kurdan hatine. Ew toka mirinê ya ku dewletên dagîrker û kolonyalîstan kirîye stuyê Kurdan jî bêhn li Kurdan çik kirîye. Digel van serûbinbûnan jî Kurda xwe ji lêgerîna aştîyê dûr nekirîye.

Kurd li aştîyê digerin

Aştîyê dikarin di sê kategorîyan da rave bikin: 1. aştîya dadyar [adil], 2. aştîya maqûl, 3. aştîya konjonkturel.

Di resmê îro yê Kurdistana mezin da ”aştî” hêj pêknehatîye. Sê parçeyên Kurdistanê di bin nîrê kolonyalîzma Tirkîye, Iran û Sûrîyeyê da ne û têkoşîna ji bo azadî û aştîyê dom dike li van parçeyan. Xelkê Kurd li parçeyekî Kurdistanê, li başûr pişta sîstemê kolonyalîzma Erebî şkandîye, xwe nîv rizgar kirîye û nisbî jî azad kirîye. Di şertên heyî û li ber çav da dîsa ve ”aştîyeke dadyar” hêj jî pêknehatîye. ”Aştîya dadyar” gelek aşkera ye ku dê bi destxistina Kurdistana serbixwe pêkbêt ku eve mafekî xwezayî yê Kurdan e û dê demekî dirêj bikêşe. Daxwaz û hewildana Kurdan ji bo vê amanca heq û rewa dê dom bike. Di ”Aştîya maqûl” da, herdu teref kêm zêde razî ne ku eve jî hêj ji Kurdan dûr e. Hindî ”aştîya konjonkturel” e, ew jî di şertên lawazîya herdu alîyan da û bi xurtbûna dînamîkên derve, wekî keysekî di xêra terefê mexdûr da derdikeve meydanê ku li ser zemînekî gelek tehisok da ye û parastina wê canbazîyeke mezin dixwaze û terefê mexdûr bi hevkarîya hêzên derveyî û seferberkirina hêza neteweyî ya navxweyî dişêt xwe û statuya xwe ya nû biparêze.

Merheleya li parçeyê başûr hatîye pêş, di çarçoveya ”aştîya konjonkturel” da ye. Di vê ”pêkhatinê” da terefê mexdûr, terefê mafxwaz, anku Kurd, ne razî ne, encam ne bi dilê wan e, lê di şertên heyî yên navxweyî, yên navçeyî û herwisa yên navneteweyî da wekî ”destkevtek”ê tête dîtin. Di ”destkevtên konjonkturel” da dîkilokê terazîyê gelekî hessas e û her milê terazîyê li ber meylên nû dikare bi serê dî da giran anjî sivik bibe. Di vê ”aştîya konjonkturel” da terefê ku berê Kurd û Kurdistan di bin destê xwe da girtî, [anku merkeza dagîrîyê Bexda û hêza desthilatdar Ereb], dê hergav li keysan bigerin ku pozisyon û statuya xwe ya ku di eleyhê Kurdan da, di destê xwe da bigirin. Herçend ew jî dizanin ku nikarin vegerine dewrê berê, lê hindî ji wan bêt dê tixûbên ”destkevta Kurdan” teng bikin, statu û pozisyona Kurdan zeîf bikin. [Ku dewletên cîran jî, anku Tirkîye, Iran û Surîye jî di vê bîr û hizirê da ne.]. Di vê rewşa nazik da tinê hêzek dikare bibe garantîya Kurdan; ew jî hêza navxweyî ye. Hindî ku Kurd di nav xwe da zemînê ”aştîya navxweyî” saxlem bikin, davên tevnê aştîya navxweyî bi hêz vehûnin û tevnî xurt biraçînin hingê dişên ”destkevta heyî” di şertên ”aştîya konjonkturel” da ragirin û biparêzin û herweha pêşbêxin.

Aştîya navxweyî jî bi peçinîna kêm û kasîyan, bi veşartina qusûran, pêknayê. Aştîya navxweyî bi avakirina sîstemê demokrasîyê mumkun dibe. Avakirina welatek û dewleteke nû, tinê bi çêkirina vîlla û apartmanan nabe. Digel wan divêt zemînê demokrasîyê jî bête ava kirin. Ji milekê ve polîtîkên nû yên iqtisadî û sosyal divêt bêne hazir kirin, bêne bi cih kirin û di rê birin, li milê dî mekanîzmayên îdarî û polîtîk jî li goreyî hewcehîyên nû, divêt ji nû ve bêne reorganîze kirin ku jîyana sosyal, kulturî û ya herî giring jî sîstemekî demokratîk û humanîter bête ava kirin. Di vehûnandina sîstemê îdarî, polîtîk, iqtisadî û sosyal da, hevîrê esasî sîstemê perwerdeyê ye. Nifşên nû, ku ew paşeroja civatê ne, divêt bi sîstemekî demokratîk û mirovî yê perwerdeyê bêne gihandin ku xîmê civateke pêşkevtî û modern saxlem bête danan. Heta ku tovê demokrasîyê di serî da di nav civatê da neyê çandin, berê wê jî nayê wergirtin. Ew jî bi perwerdeyê dibe.

Li parçeyê başûr, ku hemû Kurd wekî ”destkevteke bihadar” qebûl dikin, aştîya navxweyî karekî bingehîn e û ev aştîya navxweyî jî daku mayînde bibe, digel avadanîya fizîkî ya welatî, divêt guhorîneke bingehîn ya ”zihnîyetî” jî bête dest pê kirin. Divêt di warê ”zihnîyetê” da adeta şoreşek bête kirin. Bi taybetî ji burokrasîya îdarî ya dewletê heta hêzên asayiş û ewlehîyê, heke bi hiş û bîreke demokratîk neyên organîze kirin, ev mekanîzmayên bingehîn ji alîyê kesên ku demokrasî di nav dil û mejîyê xwe da, di pratîka xwe da bi cih nekirî, neyêne di rê birin, pêşkevtin nabe û sîstem di serî da dê ji teref van mekanîzma û kesan ve bête tehrîb kirin û xirab kirin. Guhorîna fizîkî, pêşkevtinên avadanîya li ber çavan, dînamîzma di warê aborî da tête dîtin, bivê nevê digel xwe guhorîna civakî jî tîne ku heke ev pêşkevtin û guhorîn bi zihnîyeteke demokratîk û humanîter neyê îdare kirin û di rê birin, dê roj bêt di nav xwe da dê bibe xetera herî mezin li ser aştîya navxweyî.

Ragirtina civatê di nav aştîya navxweyî da, hem bi bilindkirina standarta jîyana aborî, sosyal û kulturî dibe, hem jî paralelî vê yêkê bi xurtkirina norm û qaydeyên demokrasîyê pêktêt. Cihê ku demokrasî lê nebe, li wê derê aştîya navxweyî di bin tehlîkeyeke mezin da ye. Cihê ku problema demokrasîyê lê tête dîtin, li wê derê dînemît heye, mayîn [mîn] hene ku kengî û li kî derê dê bipeqin nayê zanîn ku eve bi serê xwe rê li ber têkçûnê vedike ku aştîya navxweyî serûbin bibe û hilweşe.

Di 1ê Îlonê, ”roja aştîya cîhanê” da, di meha ku roja wê ya ewil wekî roja aştîya cîhanê hatîye qebûl kirin da, li ser bi giştî aştîyê rawestan giring e, lê ya herî bingehîn daxwaza aştîya navxweyî ye. Kurdistan li sê parçeyan, li sê alîyan mixabin ku ji aştîya herî kêm, ji ”aştîya konjonkturel” jî dûr e.

Digel vê rewşa negatîv ya li dora Kurdistanê, herwisa li van sê parçeyên di bin dagîrîya Tirkîye, Iran û Sûrîyeyê da, aştîya navxweyî jî ne di wê sewîyeyê da ye ya ku tête xwastin. Helbet Kurd divêt li van parçeyan jî, daku bigihin ”aştîyeke dadyar” divêt di serî da di nav xwe da aştîyê ava bikin ku bikarin dijminan ji bo aştîyeke dadyar bidine zorê û aştîyê li ser wan ferz bikin.

Ji kîjan alî berê xwe bidinê, ”aştî” hem di nav xwe da, hem jî li dora xwe ji bo Kurdan amanceke giring e ku ji bo gihiştina vê amancê têkoşîna xwe sist nekin û hemû hêz û şiyana xwe bi hev ra bi kar bînin ku serbikevin. Di vê çarçoveyê da hindî ku ”destkevta başûr” hem di nav xwe da, hem jî digel parçeyên dagîrkirî da, di nav aştîyeke xurt ya navxweyî da be, dê hind serkevtî be. Ji bo ”aştîya dadyar”, hetta ji bo ”aştîya maqûl” ya Kurd û Kurdistanê, divêt ev ”aştîya konjonkturel” ya li başûr pêkhatî bête parastin, bête pêşxistin û bête mayînde kirin ku têhnekê û ronahîyekê bide parçeyên dî jî.

Heke Kurd dixwazin mil bidine aştîya cîhanê, divêt ewil aştîya navxweyî ava bikin û paralelî vê yêkê jî, têkoşîna ji bo rizgarî û azadîya welatê xwe bilind bikin, ku çareserîya di vî warî da bi serê xwe pêkhatina mezin ya aştîyê bi xwe ye. Aştî, li cihê xwe bêdeng rûniştin û mayîn nîne. Aştî bêyî têkoşîn pêknayê. Kurd divêt aktîvîstên milîtan yên doza aştîyê bin. Têkoşerên azadîya Kurd û Kurdistanê herwisa têkoşerên aştîyê jî ne. Azadbûna xelkê Kurd û rizgarbûna Kurdistanê li seranserî, dê bibe çeperekî herî xurt û saxlem yê aştîya navçeyê û cîhanê jî.

Bi hêvîya ku aştî di serî da li Kurdistanê, li rojhilatanavîn û hemû cîhanê hakim bibe.

ROJAN HAZIM

01 Îlon 2010

Têbînî:

1. Hetav li 1ê Îlonê dibe bîst salî. Bila roja bûyîna wî û ya kesên ku di 1ê Îlonê, roja aştîya cîhanê da hatine dinyayê pîroz be. RH

2. Ev meqale di rojnameya WAR-Duhok da hatîye weşandin.